Παγκόσμια Αποκατάσταση: η Χρυσή παράδοση των πατέρων
του Νικήτα Μπάλλα

10. Οικογένεια Αγίων

"Το κακό θα εξαφανιστεί εντελώς. Εάν ο Θεός θα είναι τα πάντα εν πάσι, σίγουρα δε θα υπάρχει πλέον το κακό μέσα τους ..." Οσία Μακρίνα

"Ο Χριστός ελευθερώνει τους ανθρώπους από την κακία και θεραπεύει ακόμα και τον ίδιο τον εφευρετή της κακίας

..." Γρηγόριος Νύσσης

Και από τη «λυπηρή ιστορία» του Ιερώνυμου, περνάμε στην όμορφη ιστορία μίας «οικογένειας παράδειγμα». Δεν ήταν καθόλου τυχαίο που η Μακρίνα «η οσία» και οι "άγιοι" αδελφοί της Μέγας Βασίλειος, Γρηγόριος Νύσσης και Πέτρος ( επίσκοπος Σεβαστείας ) ανήκαν στην οικογένεια θαύμα της αρχαίας Εκκλησίας. Και οι τρείς αδελφοί έγιναν επίσκοποι, ενώ ο Μέγας Βασίλειος και ο Γρηγόριος Νύσσης διακρίθηκαν και ως μεγάλοι διδάσκαλοι και θεολόγοι της Εκκλησίας. Η οικογένεια αυτή είχε συνολικά 11 παιδιά (5 αγόρια - 6 κορίτσια) και όλοι διακρίθηκαν ως Χριστιανοί. Είχαν γαλουχηθεί όλοι τους στην αγάπη του Θεού από τους επίσης άγιους γονείς τους και ιδιαίτερα από την άγια γιαγιά τους Μακρίνα όπως εξηγεί και ο ιστορικός Butler στο έργο του «Lives of the Fathers», όπου περιέγραψε την οικογένεια αυτή ως «οικογένεια αγίων»: «Είναι πράγματι άξιο θαυμασμού να βλέπουμε μία ολόκληρη οικογένεια αγίων. Αυτή η πληθώρα Χάριτος, υπο την καθοδήγηση του Θεού, οφείλετο κατα κύριο λόγο στις ασταμάτητες προσευχές και υποστήριξη της πρεσβυτέρας Αγίας Μακρίνας η οποία επηρέασε με τον καλύτερο τρόπο τα παιδιά και τα εγγόνια της» (1)

Οσία Μακρίνα

Η Μακρίνα γεννήθηκε το 327 μ.Χ. Έχοντας μεγάλες διανοητικές ικανότητες, δυνατό χαρακτήρα και ειλικρινή ευσέβεια «αναδείχθηκε ως η κεφαλή της οικογενειάς της και διαμόρφωσε σε μεγάλο βαθμό τις ζωές των διάσημων αδελφών της». Έμαθε από μικρή τις Γραφές και αποστήθισε πάρα πολλά εδάφια χάρις στην ακούραστη διδασκαλία της μητέρας της. Ήταν πανέμορφη και εξαιτίας της ικανοτητάς της και της μεγάλης οικογενειακής περιουσίας της, ήταν περιζήτητη ως νύφη. Τελικά αρραβωνιάστηκε με έναν νεαρό ο οποίος όμως πέθανε πριν προλάβουν να παντρευτούν. Τον είχε αγαπήσει τόσο πολύ που αρνήθηκε αργότερα να παντρευτεί κάποιον άλλον λέγοντας ότι θα ξαναέβρισκε τον αγαπημένο της στην Ανάσταση των νεκρών.

Όταν σε ηλικία 32 ετών έχασε τον πατέρα της ανέλαβε τα ηνία της πολυμελούς οικογένειας καθώς και τη διαχείρηση της τεράστειας περιουσίας (κτήματα κλπ). Όταν έχασε και έναν από τους αδελφούς της, τον Ναυκράτιο (357), εγκαταστάθηκε μόνιμα στο πατρικό της σπίτι, ένα όμορφο μέρος κοντά στην Νέα Καισαρεία. Το 355, «όταν επέστρεψε ο αδελφός της Βασίλειος γεμάτος καύχηση και φιλοδοξία από την Αθήνα όπου είχε σπουδάσει, η Μακρίνα τον γαλούχησε και πάλι με την αγάπη της για μία Χριστιανική ζωή υπηρεσίας. Το 355 ίδρυσε μαζί με την μητέρα της μία γυναικεία Χριστιανική κοινότητα η οποία σύντομα αυξήθηκε σε αριθμό ελκύοντας ακόμα και αρκετές επώνυμες γυναίκες της τότε εποχής». Η μητέρα της πέθανε το 373 και λίγα χρόνια αργότερα (379) έχασε και τον Βασίλειο, μετά ο θάνατο του οποίου αρρώστησε και η ίδια. Όταν την επισκέφτηκε ο Γρηγόριος, την βρήκε σε άσχημη κατάσταση. Ο Γρηγόριος κατέγραψε το περιστατικό αυτό όπου περιγράφει με τρυφερότητα τις συζητήσεις που είχε με την άρρωστη αδελφή του. Ο ίδιος ήταν απαρηγόρητος για τον θάνατο του Βασίλειου. Η Μακρίνα τον παρηγόρησε αλλά και τον "επιτίμησε" επειδή πενθούσε σαν να μην πίστευε ενώ είχε την Χριστιανική ελπίδα της ανάστασης. Ο Γρηγόριος αναφέρει με θαυμασμό ότι η αδελφή του διατηρούσε καρτερικά ένα αγγελικό χαμόγελο παρόλο τον πόνο που υπέφερε εξαιτίας της αρρώστιας της.

Ο Ουνιβερσαλισμός της Μακρίνας

Ο Χάνσον πιστεύει ότι η διδασκαλία του Γρηγόριου Νύσσης σχετικά με την Αποκατάσταση, ήταν επανάληψη των λογιών της Μακρίνας «με τα οποία λόγια η Μακρίνα υψώνεται στα ουράνια πριγράφοντας την τελική εξαφάνιση του κακού και την ευεργετική φύση της μεταθανάτιας κρίσης». Την κλασσική Ουνιβερσαλιστική φράση του Αποστόλου Παύλου «ο Θεός θα είναι τα πάντα εν πάσι» την κατάλαβε ότι εννούσε μεταξύ άλλων και τη σωτηρία «πάντων των ανθρώπων».

Τα λόγια της Μακρίνας: «Το κακό θα εξαφανιστεί εντελώς. Εάν ο Θεός θα είναι τα πάντα εν πάσι, σίγουρα δε θα υπάρχει πλέον το κακό μέσα τους...Είναι αναγκαίο κάποιο καιρό να αφαιρεθεί εντελώς το κακό από την ύπαρξη...». Η Μακρίνα δεν βρήκε καμμία δυσκολία στην ιδέα ότι ο Θεός θα σώσει όλους τους ανθρώπους μέσω της ελεύθερης βούλησης: «επειδή από τη φύση του το κακό δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς την ελεύθερη βούληση, όταν όλη η ελεύθερη βούληση έλθει κάτω από τη δύναμη του Θεού, σίγουρα το κακό θα εξαφανισθεί εντελώς καθώς δε θα υπάρχει κανένας δέκτης του». Στη συνομιλία του Γρηγόριου με την Μακρίνα, η οποία λέει και τα περισσότερα, «η Ανάσταση και η Αποκατάσταση χρησιμοποιούνται ως ταυτόσημοι όροι, όπως για παράδειγμα όταν η Μακρίνα διακηρύττει ότι η Ανάσταση δεν είναι παρά η Αποκατάσταση της ανθρώπινης φύσης» (2).

Σχολιάζοντας το εδάφιο ΦΙΛΙΠΠ 2: 10, η Μακρίνα και πάλι διακηρύττει: «Όταν τελικά το κακό εξαφανιστεί αφού ολοκληρωθούν οι μεγάλοι κύκλοι των αιώνων, τίποτα δε θα υπάρχει πλέον έξω από τα σύνορα του καλού, καθώς όλοι θα έχουν ομολογήσει την Κυριότητα του Χριστού» (3). Και πάλι επαναλαμβάνει ότι το κακό μια μέρα θα εξαφανιστεί εντελώς από τον κάθε άνθρωπο μέσω της θεραπευτικής ενέργειας του Θεού: «Η διαδικασία της θεραπείας θα εξαρτάται από την μερίδα του κακού μέσα στον καθένα από όλους μας, και όταν το κακό καθαριστεί και σβηστεί εντελώς, θα επέλθει η αθανασία, η ζωή και η δόξα».

Ο Γρηγόριος Νύσσης περιγράφει τον θάνατο της Μακρίνας λέγοντας ότι πέθανε προσευχόμενη. Τα τελευταία λόγια της ήταν γεμάτα από αναφορές στην ελπίδα της Αποκατάστασης. Ο Χάνσον και πάλι σχολιάζει: «Έχουμε μία πολύ σημαντική εικόνα μπροστά μας. Η Μακρίνα ήταν επικεφαλής μίας Χριστιανικής κοινότητας ( κοινόβιο ) εκατοντάδων γυναικών από όλα τα κοινωνικά στρώματα της τότε εποχής. Η Κοινότητα αυτή είχε ως αποκλειστικό σκοπό την καλλιέργεια της πνευματικής ζωής. Είναι δυνατόν να μην συμμερίζονταν όλες αυτές οι γυναίκες τις αντιλήψεις της Μακρίνας σχετικά με την Αποκατάσταση; Είναι δυνατόν οι γυναίκες εκείνες που είχαν αποχωρήσει από τα εγκόσμια προκειμένου να καλλιεργηθούν πνευματικά να μην αντιπροσώπευαν ότι καλύτερο είχε να επιδείξει γενικότερα ο τότε Χριστιανισμός; Το γεγονός ότι η Μακρίνα και οι αδελφοί της, ως ηγετικές μορφές της εκκλησίας, εξέφρασαν την ιδέα της Αποκατάστασης όχι απολογητικά αλλά ως μία δεδομένη και αυτονόητη αλήθεια, θα πρέπει να μας πείσει ότι η Αποκατάσταση ήταν αν όχι η επικρατούσα, μία πολύ σεβαστή διδασκαλία την εποχή εκείνη».

Η Μακρίνα διδάχθηκε την Αποκατάσταση από τους γονείς της και ιδιαίτερα από τη γιαγιά της την Μακρίνα την πρεσβυτέρα, η οποία ήταν μαθήτρια του επίσης Ουνιβερσαλιστή Γρηγόριου του Θαυματουργού ο οποίος λάτρευε τον Ωριγένη. Ο Χάνσον προσθέτει: «Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Γρηγορίου Νύσσης, η αδελφή του Μακρίνα έζησε μία άγια ζωή και πέθανε ως τέλεια Χριστιανή, γαλουχημένη και ενδυναμωμένη από την ελπίδα της Αποκατάστασης. Ο προσεκτικός αναγνώστης της εκκλησιαστικής ιστορίας σίγουρα θα δεί ότι η Μακρίνα και η οικογενειά της αντιπροσωπεύουν την επικρατούσα πίστη των τριών πρώτων και καλύτερων αιώνων του Χριστιανισμού».

Γρηγόριος Νύσσης (335-390)

Ο Μεγάλος αυτός πατέρας της εκκλησίας είναι μετά τον Ωριγένη ο κυριότερος ίσως υποστηρικτής της ιδέας ότι τελικά θα σωθούν οι πάντες. Έχει ονομαστεί όχι άδικα «το άνθος της ορθοδοξίας». Από τη στιγμή που σε ηλικία 35 ετών χειροτονήθηκε επίσκοπος το 372 και μέχρι το θανατό του, ήταν μαζί με τον Δίδυμο της Αλεξάνδρειας και τον Διόδωρο της Ταρσού εντελώς ανεμπόδιστοι εκφραστές του Ουνιβερσαλισμού. Ο Γρηγόριος (όπως και όλη η οικογενειά του) θεωρούσε τον Ωριγένη ως πνευματικό του πατέρα και διδάσκαλο.

Ο μεγάλος Δυτικός θεολόγος και ιστορικός William Barclay ( Why I am aconvinced Universalist, William Barclay: A Spiritual Autobiography, σελ. 65-67, William B Eerdmans Publishing Company, Grand Rapids, 1977 ) γράφει τα εξής για τον μεγάλο αυτόν πατέρα της εκκλησίας: «Ο Γρηγόριος Νύσσης έδωσε τρείς λόγους για την πίστη του στην Αποκατάσταση. Πρώτα, επικαλέσθηκε τον χαρακτήρα του Θεού ‘Όντας Αγαθός, ο Θεός έχει έλεος για τον αμαρτωλό άνθρωπο, όντας Σοφός, δεν αγνοεί τα μέσα που χρειάζονται για να τον αποκαταστήσει’. Δεύτερον, δήλωσε ότι πίστευε στην Αποκατάσταση επειδή αναγνώρισε το πρόβλημα του κακού, το οποίο μήν έχοντας δική του ύπαρξη, καθότι είναι αρνητικό, δεν είναι δυνατόν να υπάρχει για πάντα ‘θα πάψει να υπάρχει’. Τρίτον, πίστευε στην ευεργετική φύση της τιμωρίας. Αναγνώρισε ότι η κάθε Θεϊκή τιμωρία τιμωρία έχει διορθωτικό σκοπό»

Αν και η ιδέα ότι τελικά θα σωθεί ακόμα και ο Σατανάς θεωρούταν την εποχή του επικίνδυνη ως «εξωτερική» διδασκαλία, ο Γρηγόριος Νύσσης δε δίστασε να γράψει ότι ο Χριστός ελευθερώνει όχι μόνο όλους τους ανθρώπους από την κακία αλλά θεραπεύει ακόμα και τον ίδιο τον «εφευρετή» της κακίας «τον τε άνθρωπον τες κακίας ελεύθερον και αυτόν τον τες κακίας ευρετήν ιώμενος» (4). Κανένας δεν τόλμησε να τον «επιτιμήσει» για την μαρτυρία του αυτή.

Στο έργο που έγραψε ο Νύσσης επάνω στο Άσμα Ασμάτων, διαβάζουμε «Οι πάντες θα κοιτάξουν προς τον ίδιο σκοπό, και θα καταστραφεί το κάθε είδους κακό. Ο Θεός θα είναι τα πάντα εν πάσι, και οι πάντες θα είναι ενωμένοι σε κοινωνία με τον Θεό». Σχολιάζοντας τον Ουνιβερσαλισμό του Απ. Παύλου ο «υπερ-ορθόδοξος» Γρηγόριος έγραψε και τα εξής: «Τί εννοεί ο Απ. Παύλος; Εννοεί ότι μία μέρα η φύση του κακού θα εξαφανιστεί εντελώς, και ότι η θεϊκή και αθάνατη καλοσύνη θα αγκαλιάσει όλα τα λογικά κτίσματα, ώστε από όλα όσα δημιουργήθηκαν από τον Θεό, να μην είναι ούτε ένα εξόριστο από τη βασιλεία Του, όταν όλο το κακό ...διαλυθεί και καταναλωθεί μέσα στο καθαρτήριο πυρ». Επίσης γράφει: «Αυτό είναι και το τέλος ( ο τελικός σκοπός ) της ελπίδας μας, ότι τίποτα δε θα παραμείνει ενάντιο στο καλό, αλλά η θεϊκή ζωή, διαπερνώντας τα πάντα, θα καταστρέψει εντελώς τον θάνατο...έχοντας πρώτα καταστρέψει την αμαρτία...κλπ» (5).

Ο Νύσσης ακολούθησε το παράδειγμα των προγενέστερων Ουνιβερσαλιστών πατέρων όταν με τη σειρά του ερμήνευσε το κλασσικό εδάφιο Α’ ΚΟΡΙΝΘ 15: 28 με παρόμοιο τρόπο: «Είναι φανερό ότι ο Θεός θα είναι αληθινά ‘εν πάσι’ όταν δε θα υπάρχει καθόλου το κακό, όταν κάθε δημιούργημα θα βρίσκεται σε αρμονία, και κάθε γλώσσα θα ομολογεί ότι ο Ιησούς Χριστός είναι Κύριος, όταν κάθε κτίσμα θα έχει γίνει ένα σώμα. Τώρα, όπως έχω πεί και άλλες φορές, το σώμα του Χριστού είναι όλη η ανθρωπότητα ( κυριολεκτ. ‘πάσα η ανθρώπινη φύσις’ )» (6).

Όσον αφορά το νόημα της "υποταγής" των πάντων στον Χριστό, ο Νύσσης αναφέρθηκε έμμεσα στον Ωριγένη ο οποίος είχε ερμηνεύσει την «υποταγή» κάτω από το φώς του Ψαλμού 61: 2 «δεν θα υποταχθεί η ψυχή μου στον Θεό;», ταυτίζοντας με αυτόν τον τρόπο την «υποταγή» των πάντων με την σωτηρία τους. Ο Νύσσης συμφώνησε με τον Ωριγένη «Το σημάδι της υποταγής στον Θεό είναι η σωτηρία όπως έχουμε μάθει». Η φράση «όπως έχουμε μάθει» φυσικά αναφερόταν στην ερμηνεία του Ωριγένη. Σε άλλο σημείο των γραπτών του ο Νύσσης προσθέτει: «Σχετικά με τον σκοπό της σωτηρίας έχει ειπωθεί ότι ο Μονογενής Υιός του θεού υποτάσσεται στον Πατέρα με τον ίδιο τρόπο που η σωτηρία του Θεού εξασφαλίζεται για τους ανθρώπους», και «Η υποταγή μας έχει να κάνει με την βασιλεία, την αφθαρσία και την μακαριότητα που κατοικεί μέσα μας. Αυτή είναι η έννοια του Απ. Παύλου σχετικά με την υποταγή στον Θεό»

Αξιοσημείωτη είναι και η αναφορά του Νύσσης στην συμβολική σημασία της όγδοης ημέρας ( Κυριακής ), ως ημέρας ανάστασης κατα την οποία θα ελευθερωθεί ολόκληρη η κτίση από την φθορά, ενώ με παρόμοιο τρόπο αντιλήφθηκε τον συμβολισμό της όγδοης ημέρας και ο Γρηγόριος ο Θεολόγος. Όπως γράφει ο David A. Salomon «Ο Γρηγόριος ο Θεολόγος, βλέπει την όγδοη ημέρα ως την οκτάδα του Πάσχα, όταν όλη η κτίση, τόσο η πνευματική όσο και η υλική, θα αποκατασταθεί εντελώς... Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Γρηγόριος ο Θεολόγος αναφέρει την λέξη αποκατάσταση ( των πάντων ), ένα θέμα το οποίο αγαπούσε πολύ ο φίλος του Γρηγόριος Νύσσης. Παρόλο που ο Νύσσης δεν συμπεριλαμβάνει την λέξη αποκατάσταση στην εισαγωγή στο έργο του σχετικά με τον έκτο Ψαλμό, το μηνυμά της είναι πασιφανές... Παρόλο λοιπόν που λείπει η λέξη αποκατάσταση, η εννοιά της σχετικά με την όγδοη ημέρα είναι ξεκάθαρη. Αργότερα στο ίδιο έργο συναντάμε την λέξη αυτή αναφορικά με την εξαφάνιση του κακού» ( 7 ) Ο Νύσσης γράφει ότι η προσωρινή παρουσία του κακού, το οποίο φυτρώνει σαν μία ταραχοποιό ρίζα: «θα παρέλθει και θα εξαφανιστεί στην αποκατάσταση των πάντων»

Ο Γρηγόριος δεν μπορούσε να διανοηθεί την ύπαρξη της αμαρτίας εις την αιωνιότητα. Σε σχολιά του επάνω στους Ψαλμούς του Δαβίδ γράφει: «Στην αποκατάσταση των πάντων στην αγαθοσύνη η αμαρτία θα εξαφανιστεί εντελώς και δε θα μείνει ούτε ένα ίχνος της» Και πάλι στα σχολιά του για τους Ψαλμούς: «Ούτε η αμαρτία υπήρχε αιώνια ούτε θα υπάρχει αιώνια». Η φρασεολογία του Γρηγορίου φανερώνει ότι ακόμα και στις μέρες του οι επίμαχες φράσεις «αιώνια κόλαση», «αιώνια τιμωρία», «αιώνιο πυρ», «αιώνια κρίση», κλπ., δεν είχαν την έννοια κάποιας αμετάκλητης κατάστασης «χωρίς τέλος». Γράφει: «Οποιοσδήποτε αναλογιστεί τη θεϊκή δύναμη μπορεί να καταλάβει εύκολα ότι ο Θεός μπορεί στο τέλος να αποκαταστήσει μέσω της αιώνιας τιμωρίας και των εξαγνιστικών παθών ακόμα και εκείνους που βρέθηκαν στα έσχατα της κακίας». Και πάλι επάνω στους Ψαλμούς γράφει «Η ψυχή που είναι ενωμένη με την αμαρτία πρέπει να δοθεί στο πυρ , ώστε ότι είναι αφύσικο και ακάθαρτο να αφαιρεθεί, και να καταναλωθεί από το αιώνιο πυρ».

Με ποιόν πρέπει να συμφωνήσουμε, με τον Αυγουστίνο που δίδαξε ότι η αιώνια τιμωρία δεν θα έχει τέλος ή με τον Γρηγόριο Νύσσης που δίδαξε ότι η αιώνια τιμωρία θα εκπληρωθεί και θα λήξει με την τελική σωτηρία των αμαρτωλών; Και οι δύο ήταν μεγάλοι πατέρες της αρχαίας εκκλησίας, ο ένας της Δύσης και ο άλλος της Ανατολής. Και οι δύο ανακηρύχθηκαν άγιοι. Και οι δύο όμως δεν μπορεί να είχαν δίκηο. Προσωπικά πιστεύω ότι ο Γρηγόριος Νύσσης είχε πιό ανεπτυγμένη θεολογία και απο ότι φαίνεται γνώριζε καλύτερα τί εστί Θεός και αφουγκραζόταν την καρδιά του Χριστού.

Σε ένα εκτενές έργο (40 κεφάλαια) που ετοίμασε με σκοπό να κατηχήσει τους μαθητές θεολογίας σχετικά με την αρμονία του Χριστιανισμού με τα ένστικτα της ανθρώπινης καρδιάς ο Γρηγόριος αντηχεί και πάλι τα λόγια του Ωριγένη καθώς γράφει για: «την εξολόθρευση του κακού, την αποκατάσταση των πάντων και για την τελική αποκατάσταση των πονηρών ανθρώπων και πνευμάτων στην μακαριότητα της ένωσης με τον Θεό, ώστε ο Θεός να είναι ‘τα πάντα εν πάσι’, αγκαλιάζοντας τα πάντα όσα είναι δημιουργημένα με συνείδηση και με λογική» (8)

Όπως και όλοι οι υπόλοιποι Ουνιβερσαλιστές έτσι και ο Γρηγόριος δίδασκε ότι εάν δεν θεραπευθεί η ψυχή του ανθρώπου από την αμαρτία σε αυτήν τη ζωή, «θα θεραπευθεί στην άλλη ζωή». Δίδαξε επίσης «Όταν ο θάνατος πλησιάσει τη ζωή, το σκοτάδι το φώς, και το φθαρτό το άφθαρτο τότε το κατώτερο ( θάνατος, σκοτάδι, φθαρτό ) καταργείται και εξαφανίζεται, και αυτό που καίγεται οφελείται, όπως όταν οφελείται το χρυσάφι όταν καθαρίζεται από τη φωτιά...με τον ίδιο τρόπο, κατα τη διάρκεια των μεγάλων κύκλων του χρόνου, όταν η κακιά φύση...αφαιρεθεί, τότε ολόκληρη η κτίση θα δοξολογήσει με μία φωνή, και θα ευχαριστήσουν το Θεό τόσο εκείνοι που τιμωρήθηκαν όσο και εκείνοι που δε χρειάστηκαν την καθαρτήρια τιμωρία». Τα διασωθέντα έργα του Νύσσης είναι γεμάτα από παρόμοιες αναφορές στην Αποκατάσταση.

Ο Ουνιβερσαλισμός του Νύσσης ενοχλεί ιδιαίτερα τους υποστηρικτές του δόγματος της κόλασης ακριβώς επειδή ο πατέρας αυτός θεωρείται τόσο ορθόδοξος και κατέχει τέτοια περίοπτη θέση στον κατάλογο των αγίων που είναι υπεράνω κάθε κατηγορίας για αίρεση. Τόση ήταν η ενόχληση που προκαλούσε και τόση η απήχηση του Ουνιβερσαλισμού του Γρηγορίου ακόμα και στο σκοτάδι του 8ου αιώνα που ο τότε επίσκοπος Κων/πόλεως Γερμανός (730 μ.Χ) πρότεινε τη θεωρία ότι τα αποσπάσματα στα έργα του Γρηγορίου που διδάσκουν Ουνιβερσαλισμό ήταν νόθα και τα είχαν προσθέσει αιρετικοί. Κανένας σοβαρός ιστορικός δεν υποστηρίζει όμως κάτι τέτοιο. Ο Ουνιβερσαλισμός είναι αναπόσπαστο στοιχείο στο όλο θεολογικό σύστημα του Γρηγορίου (όπως και στου Ωριγένη) και είναι αδύνατο να αφαιρεθούν οι τόσες πολλές αναφορές επάνω στο θέμα αυτό. Εάν αφαιρεθούν δεν θα μείνει τίποτα! Ένας πολέμιος του Ουνιβερσαλισμού μάλιστα, ο ιστορικός Daille χαρακτήρισε τη θεωρία του Γερμανού ως «την ύστατη και απελπισμένη προσπάθεια ορισμένων που με ανόητο τρόπο θεωρούν τους αρχαίους πατέρες ως αλάθητους, επειδή ολόκληρες οι ομιλίες του Γρηγορίου Νύσσης είναι τόσο βαθειά μολυσμένες με την αιρετική αυτή διδασκαλία (Ουνιβερσαλισμό) που αποκλείεται να την πρόσθεσε κάποιος άλλος εκτός από τον ίδιο τον συγγραφέα» (9). Όλοι οι μεγάλοι ιστορικοί της εκκλησίας, ακόμα και οι πιό «ορθόδοξοι» αναγνωρίζουν τον Ουνιβερσαλισμό του Γρηγορίου Νύσσης.

Εάν τα γραπτά του Γρηγορίου Νύσσης (ή άλλου πατέρα) αλοιώθηκαν ή ακρωτηριάσθηκαν, σίγουρα θα ισχύει το αντίθετο και θα αφαιρέθηκαν αντί να προστέθηκαν αποσπάσματα που διακηρύττουν τον Ουνιβερσαλισμό. Η ιστορία (και οι πηγές της), όπως όλοι γνωρίζουμε, γράφεται από τους νικητές, και στην περίπτωση του Ουνιβερσαλισμού, η ιδέα αυτή δεν άρεσε καθόλου στους εκάστοτε εξουσιομανείς ηγέτες της εκκλησίας, ιδιαίτερα μετά την εποχή του Ιουστινιανού.

Το 381 μ.Χ στην Κων/πολη, ο Γρηγόριος Νύσσης ήταν ουσιαστικά ο πνευματικός ηγέτης της ομώνυμης Οικουμενικής Συνόδου, όπου και συνέταξε τα άρθρα που προστέθηκαν στο σύμβολο της Νίκαιας. Σίγουρα ο έκδηλος Ουνιβερσαλισμός του Νύσσης δεν ενοχλούσε κανένα μέλος της Συνόδου, τα περισσότερα μέλη της οποίας (συμπεριλαμβανομένου και του «προέδρου» Γρηγόριου Νανζιανζηνού) ίσως και να συμμερίζονταν τις απόψεις του.

Υποσημειώσεις

1. πηγή: Universalism: The Prevailing Doctrine of the Christian Church During Its First Five-Hundred Years
By J.W. HANSON. Ο Χάνσον βρήκε το υλικό σχετικά με τον Γρηγόριο Νύσσης και την οικογενειά του κυρίως από τα έργα "Our Holy Father Gregory, Bishop of Nyssa's Thoughts concerning the Life of the Blessed Macrina, his Sister, to the Monk Olympius;" και "Dialogue Concerning Life and Resurrection, with the Opinions of his Sister Macrina;" Leipsic, 1858. Βλέπε επίσης και Πατρολογία Migne τομ. XLVI

2. "Dialogue Concerning Life and Resurrection, with the Opinions of his Sister Macrina;" Leipsic, 1858, πηγή: Universalism The Prevailing Doctrine Of The Christian Church During Its First Five Hundred Years By J.W. HANSON.

3. ο.π

4. Gregory of Nyssa, Catechetical Orations, πηγή: Χάνσον, βλέπε Universalism The Prevailing Doctrine Of The Christian Church During Its First Five Hundred Years

5. Gregory of Nyssa, Life and Resurrection and Letter to the Monk Olympius, πηγή: Χάνσον

6. Cat. Orat. ch. 26, Migne, Tract. Filius subjicietur, on I Cor. xv:28, πηγή: Χάνσον

7. On the Sixth Psalm, Concerning the Octave by Gregory of Nyssa, © David A. Salomon and Richard McCambly, 1996-2000.

8. Gregory of Nyssa, "Sermo Catecheticus Magnus," πηγή: Χάνσον

De Usu Patrum, lib. II, cap. 4. πηγή: Χάνσον

Index