Παγκόσμια Αποκατάσταση: η Χρυσή παράδοση των πατέρων
του Νικήτα Μπάλλα

13. Νέφος Μαρτύρων

"Ο Θεός είναι η ζωή όλων των ελεύθερων όντων. Ο Θεός είναι η σωτηρία των πάντων, τόσο των πιστών όσο και των απίστων, των δικαίων και των αδίκων, των μοναχών και εκείνων που κατοικούν στις πόλεις. Ο Θεός είναι σαν το φως που ξεχύνεται παντού, όπως το φως του ήλιου, ή οι αλλαγές του καιρού που είναι οι ίδιες για όλους χωρίς εξαιρέσεις

..." Αββάς Pambo ( Αιγύπτιος «πατέρας της ερήμου» 4ος αιώνας )

Ο κατάλογος με Ουνιβερσαλιστές πατέρες είναι πάρα πολύ μακρύς, και αν είχαν διασωθεί περισσότερα έργα, σίγουρα θα είχαμε στη διαθεσή μας αμέτρητες μαρτυρίες. Δυστυχώς η τακτική που επικράτησε στην εκκλησία, ήταν να καταστρέφονται όσα έργα είχαν περιεχόμενο αντίθετο με το εκάστοτε εκκλησιαστικό κατεστημένο. Επειδή λοιπόν «η ιστορία γράφεται από τους νικητές» πολλά έργα που θα θέλαμε να είχαμε ήταν δύσκολο να γλυτώσουν από τα χέρια των πολέμιων του Ουνιβερσαλισμού. Ευτυχώς όμως διασώθηκαν αρκετά αποσπάσματα για να διδάξουν τους σημερινούς Χριστιανούς ότι η ελπίδα της Αποκατάστασης δεν έπαψε ποτέ να καίει μέσα στις καρδιές των πατέρων της αρχαίας εκκλησίας. Ακολουθεί ένας σύντομος κατάλογος από πατέρες που έμμεσα ή άμεσα ομολόγησαν την μεγάλη ελπίδα του ευαγγελίου. Πολλοί από αυτούς αναφέρονται φυσικά στις μεταθανάτιες τιμωρίες των ασεβών με τα αυστηρότερα λόγια, αλλά όπως εξηγήσαμε και σε άλλο σημείο, κάτι τέτοιο θεωρούταν (και συνεχίζει να θεωρείται) αναγκαίο για τον εκφοβισμό «του πλήθους».

Μεθόδιος, επίσκοπος Τύρου ( 293 μ.Χ )

Δεν έχει διασωθεί κανένα έργο του αλλά από αποσπάσματα (από σχόλια του Μεθοδίου επάνω στο θέμα της ανάστασης) που κατέγραψαν οι Επιφάνειος και Φώτιος, διαβάζουμε τα εξής: «Ο Θεός επέβαλλε στον άνθρωπο τον θάνατο και την θνησιμότητα, ώστε ο άνθρωπος να μην καταντήσει να είναι ένα αθάνατο κακό, και με σκοπό όταν διαλυθεί το σώμα να καταστραφεί η αμαρτία από τη ρίζα της, ώστε να μην μείνει ούτε ίχνος αμαρτίας για να ξαναφυτρώσει στο μέλλον». Και πάλι: «Ο Χριστός σταυρώθηκε ώστε να τον λατρεύουν όλα τα δημιουργήματα το ίδιο δια να κλίνη εις το όνομα του Ιησού παν γόνυ,..». Επίσης: «Αυτό που οι γραφές συνήθως ονομάζουν ‘όλεθρο’, είναι η βελτίωση σε κάποιο μελλοντικό καιρό» και «Ο κόσμος θα κατακαεί με σκοπό τον εξαγνισμό και την ανανέωση» (1)

Αθανάσιος ο Μέγας (296-373 μ.Χ)

Ο μεγάλος αυτός "ήρωας της Ορθοδοξίας", ήταν μαθητής του Ωριγένη τον οποίον αγαπούσε και θαύμαζε σε μεγάλο βαθμό (τον αποκάλεσε «θαυμάσιο»), και τον οποίον υπερασπίσθηκε ως ορθόδοξο ενώ αναφέρθηκε επανειλημένα στα έργα του ως αξιόπιστες πηγές. Ο Αθανάσιος προώθησε τον Δίδυμο (τον Τυφλό) στην προεδρία της κατηχητικής σχολής της Αλεξάνδρειας. Ο Δίδυμος, ο οποίος ήταν δεδηλωμένος Ουνιβερσαλιστής, παρέμεινε επικεφαλής της Αλεξανδρινής σχολής για περίπου εξήντα χρόνια. Σίγουρα ο Αθανάσιος σεβόταν και συμπαθούσε (εάν δεν ασπαζόταν εξ ολοκλήρου) τον Ουνιβερσαλισμό όχι μόνο του Δίδυμου αλλά και του Ωριγένη.

Ο Αθανάσιος έγραψε ότι υπάρχει ελπίδα να συγχωρεθεί τελικά ακόμα και η περιβόητη "αμαρτία εναντίον του Αγίου Πνεύματος". Σχολιάζοντας τον Ψαλμό 68: 18 ο Αθανάσιος έγραψε: «Ο Χριστός ‘ηχμαλώτευσεν’ τις ψυχές που κρατούσε σε αιχμαλωσία ο Διάβολος, αυτό το υποσχέθηκε λέγοντας ‘και εγώ εάν υψωθώ εκ της γης, θέλω ελκύσει πάντας προς εμαυτόν’». Και προσθέτει: «όταν λοιπόν ολόκληρη η κτίση θα συναντήσει τον Υιό εν νεφέλαις, και αφού υποταχθεί σε Αυτόν, τότε και ο ίδιος ο Υιός θα υποταχθεί στον Πατέρα, ως πιστός Απόστολος και Αρχιερέας πάσης της κτίσεως, ώστε να είναι ο θεός τα πάντα εν πάσι» (2)

Βέβαια σε άλλα σημεία των γραπτών του ο Μέγας Αθανάσιος περιέγραψε (για ευνόητους λόγους) τις "τιμωρίες" του Θεού με αυστηρή φρασεολογία. Σίγουρα όμως ο "ήρωας της Ορθοδοξίας" Μέγας Αθανάσιος θα κατέκρινε την ιδέα της Αποκατάστασης εάν τη θεωρούσε αιρετική.

Ο ιστορικός Beecher γράφει: «Εάν κατα τη διάρκεια των αιώνων υπήρξαν άνδρες που διακρίθηκαν ως θεολόγοι και διδάσκαλοι και ως υπερασπιστές της Ορθοδοξίας, είναι δυνατόν να τους πέρναγε απαρατήρητο ένα τόσο μεγάλο θεολογικό σφάλμα ή αίρεση και να μην την καταδίκαζαν, εάν όντως η Αποκατάσταση θεωρούταν στην εποχή τους ως επικίνδυνη αίρεση; Για παράδειγμα, ένας μεγάλος άνδρας όπως ο Αθανάσιος, ο μεγάλος αυτός πατέρας της Ορθοδοξίας, ο οποίος έμεινε γνωστός στην ιστορία για τον επίπονο αγώνα του εναντίον της αίρεσης του Αρείου, είναι δυνατόν να μην καταπολεμούσε την Αποκατάσταση εάν θα την θεωρούσε ως μέγα θεολογικό σφάλμα και αίρεση; Θα αρκούταν απλά με το να εκφράσει κάποια αντίθετη άποψη; Δεν θα επιτεθόταν στην αίρεση αυτή με επιχειρηματολογία όπως έκανε και στην περίπτωση του Αρείου; Δεν θα επεδίωκε να εκμηδενήσει την αίρεση αυτή με την πλήρη ισχύ της εξυπνάδας του; Δεν θα προειδοποιούσε τους Χριστιανούς της εποχής του για τη μεγάλη και επικίνδυνη αίρεση του Ουνιβερσαλισμού; Μονάχα με τέτοια ερωτήματα μπορούμε να διαπιστώσουμε την πραγματική θέση του Ουνιβερσαλισμού στις συνειδήσεις των Χριστιανών κατα τη διάρκεια των πέντε πρώτων αιώνων της εκκλησίας. Δεν είναι αρκετό το να βρίσκουμε στα γραπτά του Αθανασίου, ή του Χρυσοστόμου, ή άλλων μεγάλων ανδρών, διάφορες σκόρπιες αναφορές στις μεταθανάτιες τιμωρίες ως ‘αιώνιες’. Αυτό που θέλουμε να γνωρίζουμε είναι, με ποιόν τρόπο αντιμετώπισαν και πώς θεωρούσαν όσους διακύρρηταν ανοικτά την αντίθετη ιδέα της Αποκατάστασης. Έκαναν τίποτα για να το καταπολεμήσουν ή για να περιορίσουν την εξαπλωσή του; Εάν εφαρμώσουμε αυτά τα κριτήρια, θα δούμε ότι τα έντονα συναισθήματα που ισχύουν σήμερα ενάντια στον Ουνιβερσαλισμό, δεν υπήρχαν στην αρχαία εκκλησία και δεν εξελίχθηκαν στην πλήρη μορφή τους τουλάχιστον μέχρι τον έκτο αιώνα» (3)

Ο Σεραπίων ( 346 μ.Χ ), ένας πολύ κοντινός φίλος του Αθανασίου έγραψε ότι το κακό «δεν είναι από μόνο του τίποτα, ούτε μπορεί να υπάρχει από μόνο του, ή να υπάρχει για πάντα, αλλά ήδη παρέρχεται, και με την εξαφανισή του θα αποδειχτεί ως ανίκανο να υπάρχει» (4)

Δίδυμος Αλεξάνδρειας ( ο Τυφλός )

Ο «επιφανής» Δίδυμος, γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια το 309 μ.Χ. Έμεινε τυφλός απο ηλικία 4 ετών, αλλά έμαθε να γράφει χρησιμοποιώντας ξύλινες πινακίδες. Αποστήθισε ολόκληρη την Αγία Γραφή, μέσω της ακοής. Πέθανε γεμάτος τιμές το 395 μ.Χ. Θεωρείτο ως απόλυτα Ορθό-δοξος παρόλο που είχε υιοθετήσει τις διδασκαλίες του Ωριγένη, συμπεριλαμβανομένης φυσικά και της Αποκατάστασης. Ο Ιερώνυμος και ο Ροφίνιος έγραψαν ότι ο Δίδυμος ήταν όντως υποστηρικτής του Ουνιβερσαλισμού. Μετά το θανατό του ατιμάσθηκε και αυτός από εκκλησιαστικές συνόδους το 553, το 680 και το 787 όπου αναθεματίσθηκε επειδή είχε υποστηρίξει τη διδασκαλία του Ωριγένη σχετικά με την «την μυθώδη προύπαρξιν των ψυχών, και την ταύτη επομένην τερατώδη αποκατάστασιν».

Σύμφωνα με τον Ιερώνυμο, ο Δίδυμος «ξεπέρασε όλους τους Χριστιανούς της εποχής του στη γνώση των Γραφών». Άν και έγραψε πάρα πολλά έργα δεν έχει διασωθεί σχεδόν τίποτα. Δυστυχώς μετά την καταδίκη και αναθεματισμό του από την Σύνοδο της Κων/πολης το 553 μ.Χ τα γραπτά του «παραδώθηκαν στην πυρά» και καταστράφηκαν. Διασώθηκαν λίγα αποσπάσματα από τα γραπτά του στα έργα άλλων πατέρων. Από τα αποσπάσματα αυτά έχουν σχέση με το θέμα μας τα ακόλουθα:

Ο Αμβρόσιος του Μιλάνου αναφέρει τα εξής λόγια του Δίδυμου: «Στην απελευθέρωση των πάντων κανένας δεν παραμένει δέσμιος, στα πάθη του Κυρίου ( και στην καταβασή Του στον Άδη ) μονάχα ο διάβολος βγήκε ζημιωμένος, επειδή έχασε όλους τους αιχμαλώτους του» (5).

Σχολιάζοντας την πρώτη επιστολή του Απ. Παύλου προς τον Τιμόθεο και την πρώτη επιστολή του Απ. Πέτρου ο Δίδυμος δηλώνει ότι οι μεταθανάτιες τιμωρίες θα έχουν τέλος και ότι θα επέλθει παγκόσμια σωτηρία. Γράφει: «Παρόλο που ο Κριτής επιβάλλει μερικές φορές τιμωρίες και θλίψη σε όσους το αξίζουν, όσοι εξερευνούν τον βαθύτερο σκοπό ( της κρίσης ) και όσοι διακρίνουν τον σκοπό της αγαθοσύνης η οποία επιθυμεί να διορθώσει τα σφάλματα των αμαρτωλών, ομολογούν ότι ο Θεός είναι αγαθός». Και πάλι: «Όπως οι άνθρωποι υποτάσσονται στον Χριστό έχοντας απαρνηθεί τις αμαρτίες τους, έτσι και οι ανώτερες λογικές υπάρξεις, έχοντας ελευθερωθεί μέσω της διόρθωσης από τις ακούσιες αμαρτίες τους, θα υποταχθούν στον Θεό στο πλήρωμα της οικονομίας των καιρών που έχουν ορισθεί για την σωτηρία των πάντων. Ο Θεός επιθυμεί να καταστρέψει το κακό. Το κακό λοιπόν θα καταστραφεί»

Ευσέβιος Καισαρείας

Ο «πατέρας της εκκλησιαστικής ιστορίας» Ευσέβιος είναι αμφιλεγόμενη μορφή καθώς έχει κατηγορηθεί απο πολλούς ιστορικούς ότι ήταν ένα είδος spin doctor της Εκκλησίας. ήταν "ο υπουργός τύπου" του εκκλησιαστικού κατεστημένου της εποχής του. Με άλλα λόγια, ο Ευσέβιος δεν ήταν και τόσο αμερόληπτος στην καταγραφή της εκκλησιαστικής ιστορίας. Παρόλα αυτά, το έργο που άφησε πίσω του είναι πολύτιμο.

Ο Ευσέβιος ήταν πολύ καλός φίλος του Ωριγένη με τον οποίον δίδασκε μαζί στην κατηχητική σχολή της Καισαρείας. Ο Ιερώνυμος αναφέρει ότι ο Ευσέβιος «ήταν φανερά σύμφωνος με τις ιδέες του Ωριγένη». Ήταν τόσο ευγενικός απέναντι στους αιρετικούς που κατηγορήθηκε ακόμα και για Αρειανισμό προφανώς από «αδελφούς» που «δεν μπορούσαν να καταλάβουν με ποιόν τρόπο είναι δυνατόν δύο άνθρωποι να διαφωνούν επάνω σε θεολογικά ζητήματα χωρίς να μισιούνται».

Οι ουνιβερσαλιστικές του πεποιθήσεις, έχουν ξεχωριστό ενδιαφέρον, καθώς ως υπουργός τύπου του εκκλησιαστικού κατεστημένου της εποχής του, θα ήταν αδιανόητο να δίδασκε αιρετικές ιδέες, που σημαίνει, η ιδέα της αποκατάστασης δεν θεωρείτο "αιρετική".

Το ότι ο Ευσέβιος ήταν Ουνιβερσαλιστής φαίνεται ξεκάθαρα στα σχολιά του επάνω στο γνωστό εδάφιο Α ΚΟΡΙΝΘ 15: 28, όπου γράφει: «Εφόσον η υποταγή του Υιού στον Πατέρα σημαίνει ενότητα μαζί Του, τότε και η υποταγή των πάντων στον Υιό σημαίνει ενότητα μαζί Του» (6)

Η επιχειρηματολογία του Ευσέβιου είναι κλασσικά Ουνιβερσαλιστική. Καθώς η ίδια λέξη που χρησιμοποιείται στην περιγραφή της σχέσεως του Υιού με τον Πατέρα ( υποταγή ), χρησιμοποιείται και στην σχέση «των πάντων» με τον Υιό, η υποταγή τους δεν μπορεί παρά να είναι εκούσια και ελεύθερη. Όλα τα λογικά όντα θα υποταχθούν ελεύθερα και χωρίς εξαναγκασμό στον Υιό.

Ο Ευσέβιος επιπλέον γράφει (βλέπε Migne σελ. 1031) τα εξής: «Ο Χριστός θα υποτάξει τα πάντα στον Εαυτόν Του. Πρέπει να αντιληφθούμε την υποταγή αυτή με τον ίδιο τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την ελεύθερη υποταγή του Υιού σε Εκείνον που υπέταξε τα πάντα σε Αυτόν. Πρέπει να πιστεύουμε ότι ( ο Χριστός ) θα καταφέρει να εφαρμόσει μία απερίγραπτα τέλεια υποταγή, που να αρμόζει μονάχα στον Ίδιον, όταν θα παρουσιάσει στον Πατέρα Θεό, εκείνους που υπέταξε στον Εαυτόν Του, έχοντας τους συγκεντρωμένους σαν μία ουράνια χορωδία η οποία θα τον υμνεί αναγνωρίζοντας τη δόξα την τιμή, την μεγαλοσύνη και τη Σωτηρία Του, ως πηγή και αιτία του κάθε καλού»

Σχολιάζοντας τον Δεύτερο Ψαλμό ο Ευσέβιος έγραψε ότι «ο Υιός κομματιάζει τους εχθρούς Του με σκοπό να τους ξαναφτιάξει όπως κάνει ο κεραμέας». Παρόλα αυτά, ο Ευσέβιος χρησιμοποίησε την ίδια αυστηρή γλώσσα για τις τιμωρίες των αμαρτωλών που χρησιμοποίησαν και οι υπόλοιποι Ουνιβερσαλιστές πατέρες ( αιώνιο/ άσβεστο πυρ κλπ ). Πάντως σε δύο περιπτώσεις χρησιμοποιεί την φράση «άσβεστο πυρ» για να περιγράψει τα προσωρινά βασανιστήρια που υπέστησαν δύο μάρτυρες της πίστεως, δείχνοντας έτσι την ελαστικότητα που υπήρχε την εποχή του στην χρήση και έννοια τέτοιων σχημάτων λόγου.

Μαρκέλλιος της Άγκυρας (315 μ.Χ)

Ο Μαρκέλλιος της Άγκυρας, όπως αναφέρεται από τον Ευσέβιο, έγραψε ότι η Αποστολική φράση «άχρι χρόνων αποκαταστάσεως πάντων» (ΠΡΑΞ 3: 15) περιγράφει την τελική σωτηρία όλων των ανθρώπων: «Τί άλλο εννοούν τα λόγια αυτά εκτός από το ότι ο Απόστολος μίλησε για τον ( μελλοντικό ) καιρό εκείνο που τα πάντα θα αποκατασταθούν στην τελειότητα»

Επίσκοπος Τίτος (338-378 μ. Χ)

Ο επίσκοπος Τίτος ( Titus of Bostra ) έχει αναγνωρισθεί από τους ιστορικούς ως «από τους πιό μορφωμένους επισκόπους της εποχής του και μέγας υπερασπιστής της αλήθειας». Το ότι ήταν Ουνιβερσαλιστής το παραδέχονται και οι πολέμιοι της ιδέας αυτής. Για παράδειγμα, ο ιστορικός Tillemont γράφει ότι ο πατέρας αυτός: «ακολούθησε το επικίνδυνο σφάλμα του Ωριγένη, ότι δηλαδή τα βασανιστήρια των απωλεσμένων, ακόμα και των ίδιων των δαιμονίων δε θα είναι αιώνια» ( Tillemont, p. 671. Quoted by Lardner. Vol. III, p. 273. πηγή Hanson ).

Tο ακόλουθο αποσπάσμα από τα γραπτά του Τίτου φανερώνει του λόγου το αληθές: «Η ίδια η άβυσσος των βασανιστηρίων είναι πράγματι ο τόπος της τιμωρίας, αλλά δεν είναι αιώνιος, και ούτε υπήρχε στην αρχική κατάσταση της φύσης. Έγινε μετά, ως μέσο θεραπείας των αμαρτωλών, ώστε να θεραπευτούν. Οι δε τιμωρίες είναι άγιες, όπως είναι και θεραπευτικές και ευεργετικές για τους παραβάτες, επειδή επιβάλλονται όχι για να διατηρούνται οι παραβάτες στην ανομία τους, αλλά για να σταματήσουν από τα πονηρά τους έργα μέσα από την αγωνία των παθημάτων τους» (7)

Αμβρόσιος του Μιλάνου (340-398 μ.Χ)

Ο Αμβρόσιος του Μιλάνου ( Μεδιολάνων ) έγραψε: «Όταν ( ο ασεβής ) διαλύεται σαν τη σκόνη, δεν εξολοθρεύεται ( εντελώς ), αλλά μεταμορφώνεται σε κάτι καλύτερο, ώστε αντί να είναι χοϊκός, γίνεται πνευματικός άνθρωπος. Όταν πιστεύουμε ότι κάποιος εξολοθρεύεται, εξολοθρεύεται με τέτοιον τρόπο ώστε να αφαιρεθεί κάθε ίχνος και κηλίδα ( της αμαρτίας ), και να παραμείνει μονάχα ότι είναι αγνό και καθαρό. Όταν ο Θεός λέει για τους εχθρούς του Ισραήλ ότι ‘θα είναι σα να μην υπήρξαν’ όταν τους καταστρέψει, πρέπει να καταλάβετε τί εννοεί, ότι δηλαδή θα συνεχίσουν να υπάρχουν ως μετανοημένοι και όχι ως εχθροί. Ο Θεός επέβαλλε τον θάνατο, όχι ως τιμωρία, αλλά ως φάρμακο. Ο θάνατος δόθηκε ως φάρμακο για να δοθεί τέλος στο κακό...πώς είναι λοιπόν δυνατόν να υπάρχουν στο μέλλον αμαρτωλοί όταν δε θα υπάρχει μέρος για την ύπαρξη της αμαρτίας;» (8)

«Επειδή η εικόνα του Θεού είναι του ΕΝΟΣ ΘΕΟΥ, όπως και ο ίδιος η εικόνα Του ξεκινάει από έναν και εξαπλώνεται στο άπειρο ... τα πάντα επιστρέφουν ως ένα εις το τέλος τους, επειδή ο Θεός είναι η αρχή και το τέλος των πάντων» (9)

«Πώς λοιπόν θα υποταχθούν ( τα πάντα ) στον Χριστό; Θα υποταχθούν με τον ίδιο τρόπο που είπε ο Κύριος ‘λάβετε το φορτίο μου’ ... επειδή δε δέχονται το φορτίο Του οι απειθείς, αλλά οι πράοι και οι ταπεινοί ... ‘ώστε να κλίνει παν γόνυ εις το όνομα του Ιησού’ ... δεν έχει λοιπόν ολοκληρωθεί η υποταγή των πάντων στον Χριστό; Καθόλου. Επειδή η υποταγή δεν έχει να κάνει με λίγους αλλά με τους πάντες ... Ο Χριστός μέσα από τους ανθρώπους θα υποταχθεί στον Πατέρα Θεό, μέσω της υπακοής των πάντων. Όταν θα έχουν αφαιρεθεί τα πονηρά έργα και όταν οι αμαρτίες πάψουν, θα υπάρχει ένα πνεύμα στους ανθρώπους, και ένα ( κοινό ) συναίσθημα. Όλοι θα είναι ενωμένοι και θα πλησιάσουν τον Θεό, και τότε ο Θεός θα είναι τα πάντα εν πάσι. Όταν λοιπόν οι πάντες θα έχουν πιστεύσει και θα κάνουν το θέλημα του Θεού, ο Χριστός θα είναι τα πάντα εν πάσι, και όταν ο Χριστός θα είναι τα πάντα εν πάσι, θα είναι ο Θεός τα πάντα εν πάσι» (10)

«Προς το παρόν είναι υπέρ πάντων με τη δυναμή Του, αλλά πρέπει να είναι μέσα στους πάντες με τη δική τους ελεύθερη θέληση» (11)

Στο απολωλός πρόβατο που ήρθε ο καλός ποιμήν να ζητήσει, να βρεί και να σώσει ο Αμβρόσιος είδε να αντιπροσωπεύονται πάντες οι άνθρωποι «Ο Υιός του ανθρώπου ήρθε για να σώσει το απολωλός, δηλαδή τους πάντες ‘ώσπερ γαρ εν τω Αδάμ πάντες αποθνήσκουσιν ούτως και εν τω Χριστώ πάντες ζωοποιηθήσονται’» (12)

Αναφορικά με την παραβολή του φτωχού Λαζάρου και τα βασανιστήρια του πλούσιου όταν βρέθηκε στον Άδη, ο Αμβρόσιος έγραψε: «ο πλούσιος στην παραβολή του ευαγγελίου, αν και αμαρτωλός, πιέζεται από την αγωνία της τιμωρίας του ώστε να ελευθερωθεί γρηγορότερα ( από το βάρος της αμαρτίας )» (13)

Υπάρχει και ένα ανώνυμο γραπτό κείμενο (Ambrosiaster) το οποίο παλαιότερα θεωρήθηκε (λανθασμένα) ότι είχε ως συγγραφέα τον Αμβρόσιο καθώς είχε ανευρεθεί μαζί με άλλα έργα του. Παρόλη την ανωνυμία του συγγραφέα, το κείμενο αυτό αποτελεί άλλη μία γραπτή μαρτυρία από τις αντιλήψεις που επικρατούσαν στην εκκλησία τον 4ο αιών. Σχετικά με το Ουνιβερσαλιστικό εδάφιο Α ΚΟΡΙΝΘ 15: 28, το κείμενο αυτό σχολιάζει: «Αυτό που εννοείται στην υποταγή του Σωτήρα στον Πατέρα, και στο να είναι ο Θεός τα πάντα εν πάσι, είναι ότι κάθε ( λογικό ) κτίσμα θα σκέπτεται όμοια, και ότι κάθε ουρ΄νιο, γήινο και υποχθόνιο όν θα ομολογεί τον Θεό ως τον Μεγάλο Θεό από τον οποίον προέρχονται τα πάντα»

Απο την ίδια εποχή έχει διασωθεί και η μαρτυρία του Macarius Magnes ( 370 μ.Χ ), ο οποίος έγραψε ότι ο θάνατος επιβλήθηκε στην ανθρωπότητα «ώστε με τη διάλυση του σώματος, να καταστραφεί εντελώς η αμαρτία». (14)

Marius Victorinus ( 360μ.Χ)

Ο Marius Victorinus ήταν ένας σπουδαίος ρήτορας στην εποχή του. Άν και γεννήθηκε στην Λατινόφωνη Αφρική υπερασπίσθηκε τον Ουνιβερσαλισμό των ελλήνων πατέρων όπως φαίνεται και στα σχολιά του επάνω στο Α ΚΟΡΙΝΘ 15: 28 «Τα πάντα θα μετατραπούν σε πνευματικά στην συντέλεια του κόσμου. Στην συντέλεια, τα πάντα θα γίνουν ένα» (15) και «Τα πάντα θα γίνουν ένα , δηλαδή πνευματικά, όταν επιστρέψουν σε Αυτόν. Μέσω του Υιού τα πάντα θα γίνουν ένα, επειδή τα πάντα προέρχονται από Αυτόν, επειδή τα πάντα που υπάρχουν είναι ένα εν Χριστώ, παρόλο που διαφέρουν μεταξύ τους»

Και τα σχολιά του επάνω στην εισαγωγή του Απ. Παύλου στην προς Εφεσίους επιστολή: «Έτσι το μυστήριο εκπληρώθηκε από τον Σωτήρα ώστε αφού ολοκληρωθεί από τον Χριστό η τελειότητα διαμέσου των πάντων και μέσα στα πάντα, να γίνουν τα πάντα ένα δια του Χριστού και εν Χριστώ ... επειδή ο Χριστός είναι η ζωή, τα πάντα δημιουργήθηκαν μέσω αυτού και τα πάντα θα επιστρέψουν σε Αυτόν καθαρισμένα»

Ιλάριος ο Πυκταύων (368 μ.Χ)

Σύμφωνα με την μαρτυρία του Ιερώνυμου, ο επίσκοπος Πυκταύων Ιλάριος ( Hilary of Poictiers ) μετέφρασε περίπου 40.000 στίχους από τα έργα του Ωριγένη. Επάνω στο ΛΟΥΚ 15: 4, ο Ιλάριος έγραψε: «Αυτό το ένα απολωλός πρόβατο είναι ο άνθρωπος, και ως τον έναν άνθρωπο καταλαβαίνουμε ολόκληρο το ανθρώπινο γένος»

Σε άλλα σημεία των γραπτών του (16) διαβάζουμε: «Ακόμα και όσοι βρίσκονται στην κόλαση πρόκειται να δοξολογήσουν τον Θεό» και «’καθώς έδωκας αυτώ εξουσίαν πάσης σαρκός, ίνα παν ο δέδωκας αυτώ δώση αυτοίς ζωήν αιώνιον’ ώστε ο Πατέρας έδωσε στον Υιόν τα πάντα και ο Υιός δέχθηκε τα πάντα ... και τιμώμενος από τον Πατέρα να τιμήσει τον Πατέρα, και να χρησιμοποιήσει την εξουσία που έλαβε δίνοντας αιώνια ζωή σε πάσα σάρκα ‘αυτή δε έστιν η αιώνιος ζωή ίνα γινώσκουσιν σε τον μόνον αληθινόν Θεόν’»

Ιωάννης Κασσιανός (390-440μ.Χ)

Ο Hanson γράφει: «Ο Ιωάννης Κασσιανός σπούδασε σε ένα μοναστήρι στη Βηθλεέμ, και ο ίδιος ίδρυσε δύο μοναστήρια στη Μασσαλία. Έγραψε πάρα πολλά έργα, και προκάλεσε την οργή του Αυγουστίνου του οποίου τη διδασκαλία καταπολέμησε έντονα. Ο ιστορικός Neander αναφέρει ότι ο Κασσιανός δίδαξε ότι η αγάπη του Θεού εξαπλώνεται σε όλους τους ανθρώπους και ότι ‘ο Θεός θέλει να σωθούν οι πάντες και ενεργεί τα πάντα προς αυτόν το σκοπό και επιβάλλει ακόμα και την τιμωρία στους ασεβείς με σκοπό να εκπληρώσει το θελημά Του αυτό» (17)

Ένας άλλος ιστορικός, ο Ueberweg, γράφει ότι ο Κασσιανός «δεν μπορούσε να δεχτεί ότι ο Θεός θα σώσει μονάχα ένα μέρος του ανθρώπινου γένους και ότι ο Χριστός πέθανε μονάχα για τους εκλεκτούς» Ο δε Hagenbach αναφέρει ότι η εσφαλμένη ιδέα ότι ο Θεός θα σώσει μονάχα ορισμένους ανθρώπους ήταν κατα τη γνώμη του Κασσιανού «μία μεγάλη βλασφήμεια» ( ingene sacrilegium ). Ο Νέανδρος προσθέτει «Στα γραπτά του Κασσιανού η ιδέα της Θεϊκής Δικαιοσύνης δεν είχε τη μορφή που βρίσκουμε στα γραπτά του Αυγουστίνου, αντίθετα βλέπουμε τον Κασσιανό να προβάλλει την ιδέα της πειθαρχικής αγάπης του Θεού, μέσω της οποίας οι άνθρωποι καθοδηγούνται προς την μετάνοια. Ο Κασσιανός αναφέρεται και στην μυστηριώδη φύση των ενεργειών του Θεού, όχι όσον αφορά τον προορισμό, αλλά όσον αφορά τα διαφορετικά μέσα με τα οποία ο Θεός οδηγεί διαφορετικούς ανθρώπους στον δρόμο της σωτηρίας. Σε καμμία περίπτωση όμως δεν ενεργεί η Χάρη του Θεού ανεξάρτητα από την ελεύθερη βούληση του ανθρώπου ... η κάθε ενέργεια όμως του ανθρώπου είναι εντελώς αναποτελεσματική χωρίς τη Χάρη του Θεού» (18)

Σε συνάρτηση με τα σχόλια του Neander ο ιστορικός Thayer κάνει την εξής παρατήρηση: «Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Κασσιανός πήγε στην Κων/πολη το 403 μ.Χ, όπου χειροτονήθηκε διάκονος από τον επιφανή Χρυσόστομο. Μιλώντας για τον Χρυσόστομο, ο Neander αναφέρει ότι οι Ουνιβερσαλιστικές τάσεις που παρατηρούνται στα γραπτά του Κασσιανού οφείλονται στην επιρροή που δέχθηκε από το ευγενικό πνεύμα του Χρυσόστομου, καθώς έζησε κοντά του για αρκετό διάστημα και τον οποίον ονόμαζε διδασκαλό του».

Άλλοι Ουνιβερσαλιστές πατέρες

Από άλλους Ουνιβερσαλιστές πατέρες αξίζει να αναφερθούν ο Ευάγριος ( 390 ), ο Ροφίνιος, ο Χρυσόλογος και ο Αββάς Εδέσσης Stephan Bar-sudaili, και ο επίσκοπος Γαλατίας Δομιτιανός.

Τα έργα του Ευάγριου καταστράφηκαν από την Ε' Οικουμενική Σύνοδο (553) η οποία και τον αναθεμάτησε, μαζί με τον Δίδυμο της Αλεξάνδρειας ως Ωριγενιστές και για τη διδασκαλία τους σχετικά με «την μυθώδη προύπαρξιν των ψυχών, και την ταύτη επομένην τερατώδη αποκατάστασιν».

Ο Ροφίνιος (345-410 μ. Χ), έγραψε εκτεταμμένο απολογητικό έργο υπέρ του Ωριγένη του οποίου τα έργα μετέφρασε. Στην εισαγωγή που έγραψε για το «Περί Αρχών» αναφέρει ότι αφαίρεσε όλα τα σημεία που ήταν αντίθετα με την τότε «Καθολική πίστη». Καθώς δεν αφαίρεσε τα Ουνιβερσαλιστικά σημεία του έργου, σίγουρα ο ίδιος τα ασπαζόταν ενώ αφήνει να εννοηθεί ότι ήταν σύμφωνα με την τότε «Καθολική πίστη». Ο ιστορικός Huet (19) αναφέρει ότι ο Ρωφίνιος δίδαξε ότι οι (μεταθανάτιες) τιμωρίες θα έχουν τέλος.

O επίσκοπος της Ravenna Πέτρος ο Χρυσολόγος (433μ.Χ), σε ένα κηρυγμά του με θέμα τον Χριστό ως Καλό Ποιμένα τόνισε ότι το απολωλός πρόβατο αντιπροσωπεύει «ολόκληρο το ανθρώπινο γένος που έχει απωλεσθεί εν τω Αδάμ» και ότι ο Χριστός «αναζητάει το έναπροκειμένου να αποκαταστήσει τους πάντες»

Ο Αββάς Stephan Bar-sudaili της Εδέσσης (στην Μεσοποταμία) δίδσκε στα τέλη του 5ου αιώνα την ιδέα της Αποκατάστασης. Όπως αναφέρει ο Hanson, ήταν επικεφαλής ενός μοναστηρίου αλλά όταν κατηγορήθηκε για αίρεση εγκατέλειψε την Έδεσσα και κατέφυγε στην Παλαιστήνη, όπου εκείνη την εποχή έβρισκαν καταφύγιο όλοι όσοι επιθυμούσαν να διατηρούν ελευθερία σκέης και έκφρασης. Δίδασκε ότι στους μελλοντικούς αιώνες θα τερματισθούν οι κάθε είδους τιμωρίες και τόνιζε ότι η φύση όλων των τιμωριών του Θεού είναι ευεργετική. Δίδξε επίσης ότι τελικά θα δοθεί έλεος ακόμα και στους δαίμονες και ότι τα πάντα θα αποκατασταθούν ώστε ο Θεός να είναι τα πάντα εν πάσι. (20)

Ο ιστορικός Ballou συμπεριλαμβάνει στον καταλογό του με Ουνιβρσαλιστές πατέρες και τον επίσκοπο Γαλατίας Domitian (546 μ.Χ), ο οποίος έγραψε (την ίδια εποχή που αναθεματιζόταν ο Ωριγένης και οι Ωριγενιστές πατέρες ) ένα βιβλίο στο οποίο διακηρύττει ότι όλοι όσοι καταδικάζουν τον Ωριγένη «καταδικάζουν όλους του αγίους που έζησαν πριν και μετά από αυτόν» (21)

Υποσημειώσεις

1. De Resurr., VIII πηγή Hanson

2. Sermon Major de fide. Migne, vol. XXVI, pp. 1263-1294

3. HISTORY OF OPINIONS ON THE SCRIPTURAL DOCTRINE OF RETRIBUTION, του EDWARD BEECHER, D. D.New York: D. APPLETON AND COMPANY, 1878

4. Adv. Man., Ch. iv. Πηγή Hanson

5. De Spir. Sanct., Ch. 44

6. De Eccl. Theol., Migne, Vol. XXIV, σελ. 1030-33

7. Lib. 1, ch. 32, βλέπε και Migne, Vol. XVIII, p. 1118., πηγή Hanson. Όπως παρατηρεί και ο Hanson στις υποσημειώσεις του, ο Τίτος φαίνεται να χρησιμοποιεί τη λέξη «αιώνιος» με την Πλατωνική έννοια της «έξω από τον χρόνο» αιωνιότητας ή αϊδιότητας, χωρίς αρχή ή τέλος

8. βλέπε σχόλια Αμβρόσιου για ΨΑΛΜ 37, πηγή Hanson

9. Epis. Lib. I., πηγή Hanson

10. De Fide., πηγή Hanson

11. Ambrose On Ps. lxii.,

12. Ambrose On Luke, xv. 3.,

13. Ideo Dives ille in Evangelio, licet peccator, poenalibus torquetur aerumnis, ut citicus possit evadere

14. Not. et Frag., xix., πηγή Hanson

15. Adv. Arium, lib. I: 25; Migne, viii, p. 1059

16. De Trin. lib. IX., πηγή Hanson

17. Hist. Christ Ch., ii:628. Hist. Christ. Dogmas, ii:377., πηγή Universalism The Prevailing Doctrine Of The Christian Church During Its First Five Hundred Years

18. Universalism The Prevailing Doctrine Of The Christian Church During Its First Five Hundred Years

19. Huet, Origen. II, p. 160., πηγή Hanson

20. Assemani Bibl. Orient., II, p. 291., πηγή Hanson

21. Ancient History of Universalism, Hosea Ballou p. 265