Παγκόσμια Αποκατάσταση: η Χρυσή παράδοση των πατέρων
του Νικήτα Μπάλλα
Επίλογος: Η αναπόφευκτη επικράτηση του Ουνιβερσαλισμού στην Εκκλησία
"Εμάς τους Ουνιβερσαλιστές πάντα μας ρωτάνε να πούμε πού στεκόμαστε. Η μόνη σωστή απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι ότι δεν στεκόμαστε καθόλου αλλά πάντα βρισκόμαστε σε κίνηση... Δεν στεκόμαστε ακίνητοι, ούτε υπερασπιζόμαστε κάποιες ακλόνητες θεολογικές θέσεις, οπότε είναι πολύ δύσκολο να καταμετρηθούμε ή να πάρουμε την μορφή κάποιας επιβλητικής εκκλησίας/σώματος. Μεγαλώνουμε και προχωράμε, όπως πρέπει να κάνουν όλα τα ζωντανά όντα. Το κύριο ερώτημα για εμάς τους Ουνιβερσαλιστές δεν είναι που στεκόμαστε αλλά προς τα πού οδεύουμε. Αυτό που μας ενδιαφέρει περισσότερο είναι να διακρίνουμε τί αποτελεί πραγματική πρόοδος και να προχωρήσουμε σύμφωνα με αυτή..." L. B. Fisher ( Ουνιβερσαλιστής συγγραφέας )
Είναι απλά θέμα χρόνου για την τελειωτική απόρριψη του καταραμένου δόγματος της κόλασης από τους Χριστιανούς όλων των δογμάτων. Ήδη, όπως αναφέρει με λύπη ο υποστηρικτής του δόγματος της κόλασης Ajith Fernando: «ο Ουνιβερσαλισμός είναι σήμερα μία ευρύτατα διαδεδομένη διδασκαλία. Παίρνει διάφορες μορφές, και οι υποστηρικτές της την προβάλλουν με διαφορετικά επιχειρήματα. Επιφανείς Χριστιανοί ακαδημαϊκοί που σέβονται την εξουσία της Βίβλου όπως ο Άγγλος C. H Dodd και ο Γερμανός Ethelbert Stauffer υποστηρίζουν ότι ο Απ. Παύλος δίδαξε την παγκόσμια αποκατάσταση στο τέλος του χρόνου και της ιστορίας όταν ολόκληρη η ανθρωπότητα θα στραφεί προς τον Θεό και θα σωθεί. Ο πολυαγαπημένος Σκωτσέζος σχολιαστής της Βίβλου William Barclay χαρακτήρισε τον εαυτό του ως πεπεισμένο Ουνιβερσαλιστή, βασίζοντας την πίστη του στην κατανόηση των βιβλικών αναφορών στις τιμωρίες του Θεού ως παιδαγωγικές και προσωρινές τιμωρίες». Ο Fernando δίνει πολλά άλλα παραδείγματα επιφανών θεολόγων της Δύσης που ο καθένας με διαφορετικό τρόπο έχουν ασπασθεί και που διδάσκουν τον Ουνιβερσαλισμό. Καταλήγει: «Πολλοί Χριστιανοί (ηγέτες) έχουν τον Ουνιβερσαλισμό απλά ως μία ελπίδα και όχι ως δόγμα. Παρόλο που δεν τον διδάσκουν δογματικά, δεν αποκλείουν την πιθανότητα ότι στο τέλος μπορεί να σωθούν όλοι οι άνθρωποι. Υπάρχουν σήμερα πάρα πολλοί «κρυπτο-Ουνιβερσαλιστές» μέσα στις Ευαγγελικές εκκλησίες...» ( 1 )
Πιστεύω ότι κάτι παρόμοιο γίνεται και στην Ορθόδοξη εκκλησία. Τελικά είναι η ιδέα του Ουνιβερσαλισμού συμβατή με την Ορθοδοξία; Πιστεύω ότι όχι μόνο είναι, αλλά και εκφράζει με όμορφο τρόπο το πνεύμα της «ανώτερης» παραδοσής της. Η ιδέα αυτή είναι τόσο τέλεια που προσαρμόζεται σε οποιοδήποτε θεολογικό καλούπι ή παράδοση, είτε αυτή είναι υπερ-συντηριτική είτε υπερ-ελεύθερη. Πρόκειται για μία ιδέα-θυσαυρό, και για την υπέρτατη διδασκαλία του Χριστιανικού Ευαγγελίου. Το παράξενο είναι που δεν την διδάσκουν περισσότεροι Ορθόδοξοι θεολόγοι, και αντί αυτού παραμένουν φυλακισμένοι στην εντελώς ξεπερασμένη «Λατινική» κοσμοθεωρία ( Παράδεισος/Κόλαση ) την ίδια ώρα που οι θεολόγοι της Δύσης την εγκαταλείπουν όπως εγκαταλείπουν οι αρρουραίοι ένα βυθιζόμενο πλοίο.
Την ίδια απορία έχει και ο Michael M. Morbey: «Θεωρώ αξιοπερίεργο το γεγονός ότι υπάρχει ένας τόσο μεγάλος αριθμός Ορθοδόξων συγγραφέων που συνεχίζει να βαστιέται από κάποια μορφή αυτού του
( ξεπερασμένου ) Δυτικού μοντέλου Παράδεισος/Κόλαση. Οι άνθρωποι αυτοί φαίνεται να μην έχουν παντελή άγνοια της απέραντης φώτισης που υπάρχει αναφορικά με το θέμα αυτό στην ίδια τους την μυστική παράδοση, η οποία πάντα κράτησε κάποιο ίχνος της αρχικής Χριστιανικής ελπίδας. Ίσως το πρόβλημα να εξηγείται στην επιβίωση της λεγόμενης «οικονομίας της αλήθειας», στην οποία πίστευαν ορισμένοι από τους πατέρες της αρχαίας εκκλησίας, οι οποίοι έννοιωθαν ότι η ελπίδα της Παγκόσμιας Αποκατάστασης ήταν μία αλήθεια που έπρεπε να διδάσκεται μονάχα στους «τέλειους» Χριστιανούς ενώ οι αμαθείς όχλοι χρειάζονταν τον εκφοβισμό προκειμένου να προοδεύσουν πνευματικά. Επιπλέον, η διδασκαλία της Παγκόσμιας Αποκατάστασης καταπιέστηκε σχεδόν ολοκληρωτικά στην Δυτική Εκκλησία για περίπου 1,500 χρόνια, κατά τη διάρκεια των οποίων η διδασκαλία αυτή δεν προωθήθηκε για διάφορους λόγους ούτε στην Ανατολική Εκκλησία. Έτσι εξηγείται το γεγονός ότι δεν είναι εύκολο να βρεθούν ( Ουνιβερσαλιστικά ) αποσπάσματα
( στα γραπτά των πατέρων ) παρόλο που σταδιακά μπορεί κάποιος να βρεί αρκετά. Εάν τυχόν έχει κάποιος αμφιβολίες στο ότι ο Ουνιβερσαλισμόςε παραμένει μία βιώσημη και σεβαστή εναλλακτική λύση στη θεολογία των Ορθοδόξων Χριστιανών, αρκεί να διαβάσει την έξοχη εργασία του C.A. Patrides ( The Salvation of Satan, Journal of the History of Ideas 28:467-478, Oct.-Dec.,1967 ) ο οποίος αναφέρει πολλά παραδείγματα επί του θέματος με λεπτομερειακό τρόπο. Το ίδιο κάνει και ο ( βυζαντινολόγος ) Δρ. Κ. Τσιρπανλής». Στη συνέχεια ο Morbey αναφέρει μερικά από τα ονόματα Ουνιβερσαλιστών πατέρων της αρχαίας εκκλησίας μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνει και τον Άγιο Χρυσόστομο, τον οποίον περιγράφει ως εσωτεριστή Ουνιβερσαλιστή «καθότι αναγνώρισε ξεκάθαρα ότι πίστευε στην «οικονομία της αλήθειας», και καταλήγει «Πώς μπορεί κάποιος Ορθόδοξος Χριστιανός να έχει κάποια άσχημη γνώμη για την ‘ευλογημένη ελπίδα’ μίας τόσο έξοχης παρέας αγίων;» ( 2 )
Ελπίζω με τα παραδείγματα που είδαμε με τους διάφορους Ουνιβερσαλιστές πατέρες της Εκκλησίας, να φάνηκε καθαρά ότι η ιδέα της Αποκατάστασης πάντα παραμένει ζωντανή μέσα στη συνείδηση «του Χριστεπώνυμου πληρώματος», και ότι είναι σύμφωνη αν όχι πάντα με το γράμμα, σίγουρα πάντα με το πνεύμα της ανώτερης Ορθόδοξης παράδοσης όπως την διατύπωσαν οι ικανώτεροι πατέρες της αρχαίας εκκλησίας. Μπορεί λοιπόν να την ασπασθεί και να την απολαύσει ο κάθε Ορθόδοξος Χριστιανός χωρίς να φοβάται μην έχει υποπέσει σε αίρεση. Σε όσους Ορθόδοξους αδελφούς προβληματίζονται από την είτως ή άλλως αμφισβητήσιμη καταδίκη του «Ωριγενιστικού» Ουνιβερσαλισμού την εποχή του Ιουστινιανού, θα συμβούλευα, για να έχουν την συνειδησή τους ήσυχη, απλά να ασπασθούν την Αποκατάσταση όπως την διατύπωσε ο Γρηγόριος Νύσσης τον οποίον κανένας δεν τόλμησε να κατηγορήσει για αίρεση...
Ακόμα και οι σκληροπυρηνικοί Ορθόδοξοι θα μπορούσαν να υιοθετήσουν την ιδέα της Αποκατάστασης χωρίς να συμβιβαστούν αναφορικά με το αγαπημένο τους σλόγκαν «έξω απο την Ορθοδοξία δεν υπάρχει σωτηρία». Δανείζομαι και πάλι τα σχόλια του Michael M. Morbey: «Ας υποθέσουμε για λίγο ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία είναι όντως η Μία και Μοναδική Αληθινή Εκκλησία. Ο Ουνιβερσαλισμός της Ορθοδοξίας θα μπορούσε τότε να λάβει την μορφή ενός Ρομαντικού Ουνιβερσαλισμού. Εκεί που ο Vernard Eller δηλώνει ότι ο κόσμος τελικά σώζεται γινόμενος Εκκλησία, ο Ορθόδοξος Χριστιανός θα μπορεί να πεί ότι ολόκληρος ο κόσμος τελικά θα σωθεί ολοκληρωτικά γινόμενος Ορθόδοξη Εκκλησία. Η Μία Αληθινή Εκκλησία όντας Καθολική και Ουνιβερσαλιστική αναπόφευκτα σε κάποια στιγμή θα πρέπει να αγκαλιάσει ολόκληρη την κτίση, εντελώς αποκαταστημένη εν Χριστώ»
Ο Morbey επίσης αναφέρεται στην άποψη πολλών Ορθοδόξων θεολόγων ότι ακόμα και εν αγνοία τους οι Χριστιανοί των άλλων δογμάτων στην πραγματικότητα ανήκουν στο ΕΝΑ ΣΩΜΑ ΧΡΙΣΤΟΥ
( άλλωστε ο Χριστός θερίζει ακόμα και εκεί που δεν έσπειρε ). Δίνει ως παράδειγμα τον John Erickson ο οποίος γράφει ότι ακόμα και μέσω άλλων μή-Ορθοδόξων εκκλησιών και σεκτών, τα μυστήρια της εκκλησίας είναι ενεργά: «όταν βαπτίζεται ένας Ρωμαιοκαθολικός, γίνεται μέλος του Σώματος Χριστού, και όχι υπηρέτης του Πάπα, και όταν ένας Ρωμαιοκαθολικός χειροτονείται, χειροτονείται προς οικοδομήν του σώματος που υπηρετεί και όχι για να προωθεί το filioque» ( 3 )
Ο Morbey καταλήγει: «Θα έρθει τελικά η ημέρα που ο Άδης θα καταργηθεί, όλος ο κόσμος θα είναι Ορθόδοξος και ο Θεός θα είναι τα πάντα εν πάσι. Μήπως τελικά αυτός είναι ο αληθινός Θεός που υπάρχει πέρα από τον Θεό που φαντάζεται ο εσφαλμένος νούς μας; Μήπως τελικά αυτή είναι η Ορθοδοξία πέραν της Ορθοδοξίας;» ( 4 )
Ήδη πολλοί Χριστιανοί αναγνωρίζουν τον θάνατο του παλαιού σατράπη Θεού της θεϊστικής παράδοσης ενώ ξεπροβάλλει στις συνειδήσεις μας ο Θεός πέρα απο τον Θεϊσμό. Προσμένουμε λοιπόν την Ορθοδοξία πέραν της Ορθοδοξίας, τον Θεό πέρα απο τον Θεό και την μελλοντική επικράτηση του Ουνιβερσαλισμού όχι μονάχα στην Χριστιανική Θρησκεία αλλά και σε όλο τον κόσμο, ώστε ο Θεός να είναι ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΕΝ ΠΑΣΙ, Αμήν.
Υποσημειώσεις
1. Crucial Questions About Hell, Ajith Fernando, Crossway Books, 1994
2. texts on "apokatastasis" (universal restoration), Michael M. Morbey «From an Orthodox SIG discussion, Thu, 8 Sep 1994»
3. John Erickson, Reception of Non-Orthodox Clergy Into the Orthodox Church, St Vladimir's Theological Quarterly 29(2):115-132, p.132, 1985, πηγή ο.π
4. texts on "apokatastasis" (universal restoration), Michael M. Morbey