Παγκόσμια Αποκατάσταση: η Χρυσή παράδοση των πατέρων
του Νικήτα Μπάλλα

2. Τα "οφέλημα ψέματα" των Πατέρων της Εκκλησίας (Μέρος Α)

Όποιος δεν πιστεύει στην Παγκόσμια Αποκατάσταση είναι μουλάρι αλλά όποιος την διδάσκει είναι γαϊδούρι

Christian Gottlieb Barth ( «Πιετιστής» θεολόγος του 19ου αιώνα )

Τα γραπτά των πατέρων της εκκλησίας, όσον αφορά τον εκφοβισμό των πιστών με παραμύθια όπως η μεταθανάτια κόλαση δεν μπορούν να γίνουν κατανοητά από τους μελετητές της εκκλησιαστικής ιστορίας των πρώτων αιώνων εάν δεν λάβουν υπ’ όψιν τους την τότε ευρύτατα διαδεδομένη Πλατωνική ιδέα της «οικονομίας» γνωστής και ως «οφέλημο ψέμα». Ο Πλάτωνας υπερασπίσθηκε την ιδέα αυτή λέγοντας ότι το ψέμα και η πλάνη είναι χρήσιμα ως «φάρμακα» (1 )

Τα οφέλιμα ψέματα ήταν διαδεδομένα στην αρχαιότητα

Ο εκφοβισμός των απλών ανθρώπων με προειδοποιήσεις για τα βασανιστήρια που τους περιμένουν στον κάτω κόσμο ήταν η αγαπημένη μέθοδος πολλών σοφών της αρχαιότητας στις προσπάθειές τους να περιορίσουν τα αχαλίνωτα πάθη «του όχλου». Οι περισσότεροι σοφοί, συμπεριλαμβανομένων και των ελλήνων παραδέχθηκαν στα γραπτά τους ότι οι ψεύτηκες φοβέρες των υποχθόνιων βασανηστηρίων ήταν αναγκαίες για την διατήρηση της ηθικής τάξης.

Ο ιστορικός Thomas B. Thayer έψαξε και βρήκε αμέτρητες αναφορές σε κλασσικά έργα που αποδεικνύουν του λόγου το αληθές: «Οι κυβερνήτες, οι δικαστές, και οι ιερείς πλάθουν αυτά τρομακτικά παραμύθια για να κρατάνε τις μάζες υπο έλεγχο, οι απλοί άνθρωποι τις πιστεύουν με θρησκευτικό δέος ενώ οι επινοητές των φανταστικών αυτών ιστοριών καθώς και οι μορφωμένοι άνθρωποι, οι ιερείς και οι φιλόσοφοι άν και τις διδάσκουν στις μάζες, οι ίδιοι φυσικά δεν τις πιστεύουν» ( 2 ). Ακολουθούν μερικά από τα παραδείγματα που βρήκε ο Thayer:

Ο Αριστοτέλης έγραψε ότι εκτός από την αλήθεια της ύπαρξης της θεότητας όλα τα άλλα που αναφέρονται από την μυθολογία επινοήθηκαν με σκοπό «να πείθονται τα πλήθη» και «για τα συμφέροντα του νόμου» ( 3 )

Σύμφωνα με τον Χρύσιππο ο Πλάτωνας προσπάθησε να αποτρέψει τους ανθρώπους από το κακό φοβιζοντάς τους με ιστορίες για μεταθανάτιες ιστορίες, κάτι άλλωστε που παραδέχθηκε και ο ίδιος ο Πλάτωνας. Ο Thayer ( 4 ) προσθέτει: «Ο Πλάτωνας δείχνει να φάσκει και να αντιφάσκει. Μερικές φορές υιοθετεί τα παραμύθια αυτά και άλλες φορές τα απορρίπτει ως μεγάλα ψέμματα που φοβίζουν άδικα τον κόσμο σχετικά με τον αόρατο κόσμο. Μερικές φορές παραδέχεται ότι για κοινωνικούς λόγους τα παραμύθια αυτά είναι αναγκαία για να αποτρέπουν τους κακούς ανθρώπους από το έγκλημα και την παρανομία, αλλά σε άλλα σημεία των γραπτών του παραπονείται ότι αυτά τα παραμύθια φοβίζουν τους πολίτες και κάνουν τους στρατιώτες δειλούς επειδή πιστεύοντας σε αυτά φοβούνται να πεθάνουν και κατα συνέπεια δεν πολεμάνε με γενναιότητα και με αυτοθυσία. Όλα αυτά δείχνουν ότι ο Πλάτωνας έβλεπε τις αντιλήψεις περί μεταθανάτιων βασανιστηρίων ως ψέματα και παραμύθια, ωφέλιμα μερικές φορές αλλά βλαβερά σε άλλες περιπτώσεις»

Ο Πλούταρχος ( 5 ) κάνει το ίδιο, μερικές φορές αναφέρεται στους μύθους αυτούς ως αλήθειες ενώ σε άλλα σημεία παραδέχεται ότι είναι «παραμύθια που λένε οι παραμάνες»

Ο ιστορικός Πολύβιος: «Επειδή το πλήθος είναι πάντα γεμάτο αδυναμίες, άνομες επιθυμίες, παράλογα πάθη και βίαιες τάσεις, δεν υπάρχει άλλος τρόπος να τους κρατάμε υπο έλεγχο εκτός από τον φόβο και τον τρόμο του αόρατου κόσμου, γιαυτό και οι σοφοί προγονοί μας προέβαλλαν αυτές τις αντιλήψεις σχετικά με τους θεούς και με τους υποχθόνιους τόπους...» ( 6 )

Ο Διονύσιος της Αλικαρνασσού επίσης χαρακτήρισε τις ιστορίες σχετικά με υποχθόνια μέρη βασανιστηρίων ως ωφέλιμα ψέμματα ( 7 )

Ο ιστορικός Λίβιος χαρακτήρισε τον φόβο στα υπερφυσικά όντα ως σοφή επινόηση και ως «το πιό αποτελεσματικό μέσο ελέγχου του άμαθου και βάρβαρου πλήθους» ( 8 )

Ο γεωγράφος Στράβων: «Ο φόβος και ο τρόμος από τις τιμωρίες με τις οποίες οι θεοί υποτίθεται ότι τιμωρούν τους παραβάτες, καθώς και άλλες φρικιαστικές εικόνες που αναστατώνουν τον απλοϊκό νου αποτρέπουν τα πλήθη από την παρανομία...είναι αδύνατο να κυβερνηθεί ο κοινός όχλος και να οδηγηθεί στην αρετή μέσω φιλοσοφικών επιχειρημάτων, αλλά αυτό γίνεται μέσω της δεισδαιμονίας, μέσωπαραμυθιών και μέσω μυθολογικών τεράτων...όλα αυτά τα επινόησαν οι αρχαίοι νομοθέτες για να τρομάζουν το ανόητο πλήθος». ( 9 ) Ο Στράβων επίσης έγραψε ότι «Ο Πλάτωνας και οι Βραχμανοί της Ινδίας επινόησαν μύθους σχετικά με τις μελλοντικές κρίσεις στον Άδη».

Ο Λατίνος σοφός Σένεκας ονομάζει τις καταχθόνιες τιμωρίες της άλλης ζωής ως παραμύθια που μάταια εκφοβίζουν τον κόσμο, ο Sextus Empiricus τις ονομάζει «ποιητικούς μύθους του Άδη» ενώ και ο Κικερώνας τις χαρακτηρίζει ανόητες παραλογίες και παραμύθια «ineptiis ac fabulis»

Ιουδαϊκοί μύθοι

Τα οφέλημα αυτά ψέματα σχετικά με τις μεταθανάτιες τιμωρίες δανείσθηκαν όπως ήταν φυσικό και οι Ιουδαίοι Ραββίνοι, ιδιαίτερα όσοι μορφώθηκαν στη Βαβυλωνία και την Αίγυπτο. Όπως έγραψε και ο σπουδαίος ιστορικός Mosheim, μετά την εξορία τους στην Βαβυλωνία «οι Ιουδαίοι ασπάσθηκαν ένα σωρό μυθολογικά στοιχεία και ανόητες δεισδαιμονίες σχετικά με την θεία φύση, τις αόρατες δυνάμεις, κλπ., μερικές από τις οποίες έφεραν από την εξορία της Βαβυλωνίας, ενώ άλλες πήραν από τους Αιγύπτιους και από άλλους γειτουνικούς λαούς» ( 10 )

Οι Ιουδαίοι έπλασαν αμέτρητες ιστορίες με δαίμονες και άλλα μυθολογικά στοιχεία από τους γύρω λαούς τους: «Οι Εβραίοι έλαβαν τη διδασκαλία τους σχετικά με δαιμόνια από δύο πηγές. Την εποχή της Βαβυλωνιακής κατοχής και εξορίας δέχθηκαν επιρροές από την Χαλδαιο-Περσική μαγεία, ενώ αργότερα δέχθηκαν επιρροές και απο την ελληνιστική Αλεξάνδρεια όπου σχηματίσθηκε μεγάλη εβραϊκή παροικία» (11) Ένας άλλος ιστορικός γράφει: «Αυτή η νόθευση της Ιουδαϊκής θρησκείας...την εποχή των Πτολεμαίων γέμισε τους Ιουδαίους με δίψα για μεταφυσικά ζητήματα...οι Ιουδαίοι άρχισαν να μαθαίνουν και να υιοθετούν στη θρησκεία τους διάφορα στοιχεία από τις θρησκείες της Αιγύπτου και της Ανατολής» ( 12 ) Στην Αλεξάνδρεια γράφτηκαν έργα όπως το απόκρυφο «βιβλίο του Ενώχ» με την έντονη αγγελολογία του και τις συχνές αναφορές σε παντοτινά μεταθανάτια βασανιστήρια των ασεβών. Οι Ιουδαίοι φυσικά έδωσαν το δικό τους χρώμα στις διάφορες μυθολογικές ιστορίες που υιοθέτησαν από τους γύρω λαούς και τις προσάρμωσαν σε Βιβλικά μοτίβα. Η αγγελολογία και η δαιμονολογία τους είναι γεμάτη από ανόητες, αηδιαστικές και αποκρουστικές αντιλήψεις.

Αναφερόμενος ίσως στο γεγονός ότι ενώ οι Πατριάρχες, ο Μωησής και οι προφήτες δεν δίδαξαν ποτέ την ιδέα ότι υπάρχουν μεταθανάτιες τιμωρίες, οι Ιουδαίοι υιοθέτησαν εντελώς αυθαίρετα τις μυθολογικές αντιλήψεις των γύρω λαών, ο μεγάλος πατέρας της αρχαίας εκκλησίας Κλήμης ( της Αλεξάνδρειας ) παραπονέθηκε για την εισαγωγή στην εκκλησία «της μεταθανάτιας τιμωρίας» και της τιμωρίας «με πύρ».

Η Αιγυπτιακή θρησκεία παραδοσιακά δίδασκε τόσο το δόγμα της μετεμψύχωσης όδο και το δόγμα των παντοτινών μεταθανάτιων υποχθόνιων βασανιστηρίων. Και τα δύο αυτά δόγματα υιοθετήθηκαν από πολλούς Ιουδαίους και ήταν δημοφιλή στην Ιουδαία την εποχή του Χριστού. Για παράδειγμα στο περιστατικό με τον εκ γεννηθείς τυφλό που θεράπευσε ο Xριστό οι μαθητές Του τον ρώτησαν: «Κύριε, ποιός αμάρτησε, αυτός ή οι γονείς του που γεννήθηκε τυφλός;» ( βλέπε ΙΩΑΝ κεφ 9 ). Πολλοί άλλοι νόμιζαν ότι ο Ιησούς ήταν η μετενσάρκωση του Ιωάννη του Βαπτιστή. Ο Ιησούς ούτε διέψευσε ούτε επιβεβαίωσε την τότε επικρατούσα αντίληψη περι μετενσάρκωσης, όπως και δεν καταδέχθηκε να προβεί σε διευκρινήσεις ούτε και για άλλες λαϊκές πεποιθήσεις σχετικά με την άλλη ζωή τις οποίες πεποιθήσεις απλά χρησιμοποιούσε ως «γλαφυρό υλικό» για τις παροιμίες του. Τόσο η αντίληψη της μετενσάρκωσης όσο και των μεταθανάτιων βασανιστηρίων είναι διάχυτες στα διάφορα «απόκρυφα» γραπτά Ιουδαίων της Αλεξάνδρειας τους δύο αιώνες πριν την έλευση του Σωτήρα. Σύμφωνα με την μαρτυρία του Ιουδαίου ιστορικού Ιώσηπου, οι Φαρισσαίοι αμφιταλαντεύονταν μεταξύ της ανάστασης και της μετενσάρκωσης ως αντιλήψεις για τη ζωή μετά τον θάνατο.

Ο μεγάλος ιστορικός Campbell έγραψε: «Απο τον καιρό της εξορίας, και ιδιαίτερα απο τον καιρό της υποταγής τους στην ελληνιστική αυτοκρατορία και αργότερα στην Ρωμαϊκή, οι Ιουδαίοι είχαν στενότερη επαφή με τους ειδωλολάτρες, από τους οποίους απορρόφησαν πολλά στοιχεία, και πιό συγκεκριμένα στα σημεία όπου ο Μωσαϊκός Νόμος ήταν σιωπηλός...στο θέμα της μεταθανάτιας ύπαρξης, βλέπουμε μία μεγάλη διαφορά στις διαδεδομένες πεποιθήσεις των Ιουδαίων της εποχής του Χριστού με τις πεποιθήσεις των αρχαίων προφητών. Τόσο οι ρωμαίοι όσο και οι Έλληνες είχαν υιοθετήσει την ιδέα ότι οι ψυχές των πεθαμένων είτε απολάμβαναν μακαριότητα ή υπέφεραν βασανιστήρια. Οι Ιουδαίοι δεν υιοθέτησαν ακριβώς τους ίδιους μύθους αλλά σε γενικές γραμμές η σκέψη τους ευθυγραμμίσθηκε» ( 13 )

Περιηγήσεις στην κόλαση

Η φαντασία των Ιουδαίων της Αλεξάνδρειας κατα τη διάρκεια της ελληνιστικής εποχής παρήγαγε διάφορα λογοτεχνικά έργα με θέμα μεταξύ άλλων τιςμεταθανάτιες τιμωρίες των αμαρτωλών. Δανειζόμενοι στοιχεία από την Αιγυπτιακή την Βαβυλωνιακή και την Ελληνική μυθολογία οι συγγραφείς των λεγόμενων «αποκαλυπτικών» ψευδεπίγραφων, καθώς και άλλων, διδακτικών κυρίως, έργων προσπαθούσαν να συνετίσουν τους απλοϊκούς ταιριάζοντας τις αμαρτίες τους με τις τιμωρίες του κάτω κόσμου. Για παράδειγμα οι μοιχοί και οι πόρνοι βασανίζονταν στην Γέενα με το να κρεμιόνται από τα γεννητικά τους όργανα, κλπ. Τα κατ αναλογίαν αυτά βασανιστήρια ήταν συνηθισμένο τέχνασμα των σοφών της αρχαιότητας για να συνετίζουν τους όχλους. Για παράδειγμα συναντάμε σε κλασσικά ελληνικά ( και Ρωμαϊκά ) έργα το σενάριο να τιμωρούνται στον Άδη οι μοιχοί με βασανιστήρια που να αντιστοιχούν στο εγκλημά τους. Ο Πλάτωνας αναφέρεται στην διαδεδομένη πεποίθηση της εποχής του ότι οι φονιάδες τιμωρούνται στον Άδη με βασανιστήρια και στη συνέχεια επιστρέφουν στη γή, μέσω της μετεμψύχωσης όπου πέφτουν με τη σειρά τους οι ίδιοι θύματα φόνου.

Σε ένα διασωθέν απόσπασμα από έργο του Ιερώνυμου της Ρόδου ( 3ος αιώνας π. Χ ), το οποίο αναφέρεται στη ζωή του Πυθαγώρα, διαβάζουμε ότι ο Πυθαγώρας ( ή ο Ιερόνυμος ) περιγράφει τα βασανιστήρια ορισμένων ανδρών οι οποίοι κρεμάζονταν επειδή «δεν επιθυμούσαν να έχουν συνουσία με τις γυναίκες τους», ενώ παρόμοιες μεταθανάτιες τιμωρίες περιγράφουν για σεξουαλικά αδικήματα ο Βιργίλιος ( Αινειάδα 6. 623 ) και ο Λουκιανός ( Μήνιππος 2, κλπ ). Τα πιό συνηθισμένα σεξουαλικά αδικήματα που τιμωρούνταν στον κάτω κόσμο ήταν η αιμομιξεία και η μοιχεία. ( 14 ) Από τα Ιουδαϊκά ψευδεπίγραφα ξεχωρίζουν το δεύτερο και το τέταρτο βιβλίο «του Προφήτη Εσδρά» (15) Οι συγγραφείς τους φέρουν τον προφήτη να παραπονιέται στον Θεό για την αδικία της μεταθανάτιας χωρίς τέλος τιμωρίας των αμαρτωλών λέγονας ότι θα ήταν καλύτερα να μην είχε δημιουργήσει την ανθρωπότητα αφού γνώριζε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι θα κατέληγαν στη Γέενα. Όταν ο Θεός ανακοινώνει στον Εσδρά ότι ήρθε η ώρα να πεθάνει ( κεφ 6 ), ο προφήτης αρνείται, λέγοντας ότι όλες οι έξοδοι του σωματός του είναι πολύ άγιες για να επιτρέψουν στην ψυχή του να βγεί. Τελικά ο Θεός καταφέρνει να πείσει τον προφήτη να πεθάνει κάνοντας μία συμφωνία μαζί του ότι όποιος προωθήσει το βιβλίο του και θυμηθεί το ονομά του θα έχει μία θέση εξασφαλισμένη στον Παράδεισο. Αυτό και αν είναι μάρκετινγκ!

Η παράδοση αυτή με τους προβληματισμούς και τις φαντασιώσεις των ανθρώπων σχετικά με την άλλη ζωή φυσικά συνεχίσθηκε και στα Χριστιανικά χρόνια, και υιοθετήθηκε από Χριστιανούς συγγραφείς παρόμοιων έργων τα οποία αυξήθηκαν και πληθύνθηκαν από τους πρώτους αιώνες της εκκλησίας. Έχουν διασωθεί πολλά από τα «ψευδεπίγραφα» και «απόκρυφα» Χριστιανικά έργα με περιηγήσεις αγίων στην κόλαση. Το μοτίβο είναι σε όλα το ίδιο. Κάποιος άγιος της εκκλησίας περιηγείται από τους αγγέλους ή από τον ίδιο τον Χριστό στην κόλαση όπου βλέπει τα φρικτά βασανιστήρια των αμαρτωλών τα οποία στη συνέχεια καταγάφει για να προειδοποιούνται οι αδύναμοι Χριστιανοί από τους κινδύνους της αμαρτίας. Τα κείμενα αυτά, φαντάζουν στον μοντέρνο αναγνώστη ως εντελώς γελοία και παιδαριώδη, αλλά τότε έκαναν καλά τη δουλειά τους όσον αφορά τον εκφοβισμό των απλοϊκών. Ενδιαφέρον πάντως έχει το γεγονός ότι σε πολλά απο αυτά, οι άγιοι βλέποντας τα βασανιστήρια των κολασμένων παρακαλάνε τον Θεό να δείξει έλεος. Για παράδειγμα, ο συγγραφέας της αποκάλυψης του Απ. Παύλου ( αρχές 3ου αιώνα ), φέρει τον Απόστολο να παρακαλάει τον Θεό να δείξει έλεος στους αμαρτωλούς που υποφέρουν φρικτά βασανιστήρια μέσα σε πύρινους ποταμούς, αθάνατα σκουλήκια, τέρατα, δαίμονες και θηρία, κλπ. Κατά το τέλος της περιήγησης ο Απ. Παύλος αναφωνεί: «Θα ήταν καλύτερα για όλους εμάς τους αμαρτωλούς να μην είχαμε ποτέ γεννηθεί!» ( 16 ). Στις παρακλήσεις του Αποστόλου παίρνει μέρος και ο Αρχάγγελος Μιχαήλ ( κεφ 43 ) ο οποίος επίσης ζητάει από τον Θεό να δείξει έλεος. Τελικά εμφανίζεται ο Χριστός ο οποίος επιτημά τους αμαρτωλούς αλλά τους επιτρέπει να αναπαύονται από τα βασανιστήρια κάθε Κυριακή. Σε μία παρόμοια περιήγηση, αυτή τη φορά της Παρθένου Μαρίας, ( 17 ) τα παρακαλητά της Θεοτόκου αποδεικνύονται πιό αποτελεσματικά, καθώς οι αμαρτωλοί μπορούν πλέον να αναπαύονται ολόκληρο το Σαββατοκύριακο!

Index