Παγκόσμια Αποκατάσταση: η Χρυσή παράδοση των πατέρων
του Νικήτα Μπάλλα

8. Τα χρυσά λόγια του Ωριγένη

"Εάν ο πόνος δεν οφελούσε ως μέσον μεταστροφής των αμαρτωλών, ποτέ δεν θα τιμωρούσε ένας ελεήμονας και αγαθός Θεός"

Ωριγένης

Ωριγένης: Το νόημα της λέξης «αιώνιος»

Αν και δίδασκε ότι στο τέλος θα σωθούν όλοι ο Ωριγένης επίσης δίδασκε ότι οι πονηροί θα υποστούν στην άλλη ζωή την «αιώνια κόλαση» και το «αιώνιο πυρ» (1), γεγονός που αποδεικνύει ότι η εν λόγω φράση την εποχή εκείνη δεν είχε αποκτήσει ακόμα την έννοια της απόλυτα «ατελεύτητης τιμωρίας».

Ο Ωριγένης ισχυρίσθηκε ότι η λέξη αιώνιος αναφορικά με την τιμωρία δεν έχει την έννοια του ατελείωτου, και για να το αποδείξει τόνισε ότι η αμαρτία που δεν συγχωρείται ούτε στον αιώνα αυτόν ούτε στον επόμενο αιώνα, θα συγχωρηθεί τελικά «σε κάποιον από τους αιώνες που ακολουθούν». Επάνω στο ίδιο θέμα έγραψε επίσης ότι τόσο ο παρόν αιώνας όσο και οι μελλοντικοί αιώνες θα έχουν τέλος (συντέλεια), και αναφέρθηκε στην εποχή όταν μετά από τον αιώνα των αιώνων, ή και τους αιώνες των αιώνων, θα έρθει ο καιρός που τα πάντα δεν θα υπάρχουν πλέον μέσα σε κάποιον αιώνα, αλλά μέσα στον Θεό ο οποίος θα είναι τα πάντα εν πάσι. (2)

Όταν αναφερόταν στην «αιωνιότητα» ο Ωριγένης χρησιμοποιούσε φράσεις όπως «ο απέραντος αιώνας». Ο Χάνσον καθώς και πολλοί άλλοι ιστορικοί που ασχολήθηκαν με το θέμα αυτό επισήμαναν ότι από τους μεταποστολικούς συγγραφείς Βαρνάβας, Ερμάς, Σιββυλικά έπη, Ιουστίνος, Πολύκαρπος, Θεόφιλος, Ειρηναίος κλπ., που χρησιμοποίησαν τη λέξη αιώνιος για να περιγράψουν τις τιμωρίες της άλλης ζωής, τουλάχιστον δύο ( Ιουστίνος και Ειρηναίος ) δίδασκαν την τελική εξαφάνιση όσων κριθούν αδιόρθωτοι αμαρτωλοί, ένας δίδαξε την Αποκατάσταση (Σιββυλικά έπη ) ενώ για τους υπόλοιπους δεν μπορεί κανένας να είναι σίγουρος τί ακριβώς δίδασκαν για την τελική κατάσταση των ανετανόητων αμαρτωλών, καθώς η λέξη αιώνιος μπορεί να ερμηνευθεί με οποιονδήποτε τρόπο.

Ωριγένης: Το νόημα της λέξης «πυρ», και η «οργή» του Θεού

Όσον αφορά το «πύρ», ο Αλεξανδρινός αυτός πατέρας το έβλεπε πάντα ως συμβολική αναφορά στις παιδαγωγικές / εξαγνιστικές "τιμωρίες" του Θεού ο οποίος δεν υπόκειται σε ανθρώπινα πάθη όπως η οργή και η εκδίκηση:

«Η φωτιά ( πυρ ) που θα καταναλώσει τον κόσμο την έσχατη ημέρα είναι εξαγνιστική φωτιά, από την οποία όλοι πρέπει να περάσουν, αλλά οι δίκαιοι δε θα αισθανθούν κανένα πόνο» (3)

«Όταν ακούς για την οργή του Θεού, μην πιστεύεις ότι η οργή και η εκδίκηση είναι πάθη του Θεού, είναι απλά συγκαταβατικές εκφράσεις σχεδιασμένες να μετατρέψουν και να βελτιώσουν το παιδικό μυαλό...Ο Θεός λοιπόν περιγράφεται ως οργισμένος και θυμωμένος, ώστε να μετανοήσεις και να βελτιωθείς, ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι οργισμένος» (4)

Όπως τονίζει και ο Χάνσον, ο Ωριγένης κατακρίνει έντονα όσους έχουν ανάξιες σκέψεις σχετικά με τον χαρακτήρα του Θεού παρουσιαζοντάς τον ως ένα άγριο θηρίο ενώ συνέχεια επέμενε ότι όλες οι τιμωρίες ενός αγαθού Θεού έχουν θεραπευτικό σκοπό. (5)

Ο Ωριγένης υπενθύμισε στους Χριστιανούς της εποχής του ότι ο Θεός δεν θα ζήταγε από τους ανθρώπους να αποφεύγουν την οργή και να είναι ο ίδιος ένοχος για ότι απαγορεύει. Και πάλι τα λογια του σχετικά με την πραγματική ουσία της φαινομενικής οργής του Θεού: «Ο Θεός είναι πυρ καταναλίσκον επειδή πραγματικά καταναλώνει και καταστρέφει ολοκληρωτικά τις πονηρές σκέψεις, τα κακά έργα και τις αμαρτωλές επιθυμίες όταν αυτές βρεθούν μέσα στο νού των πιστών...Το καταναλίσκον πυρ του Θεού εργάζεται με τους καλούς και με τους καλούς εξολοθρεύοντας οτιδήποτε βλάπτει τα παιδιά Του. Το πυρ αυτό το ανάβει ο καθένας μόνος του και τα καύσιμα είναι οι αμαρτίες του καθενός» (6)

Ο Ωριγένης ξανά και ξανά λέει ότι ο Θεός δεν υπόκειται σε πάθη «επειδή παραμένει πάντα ο ίδιος». Η Βίβλος «αποδίδει στον Θεό» πάθη όπως «η οργή, το μίσος, η μετάνοια, κλπ» επειδή «οι ανθρώπινες αδυναμίες» χρειάζονται τέτοιου είδους συγκαταβατική γλώσσα. Η τιμωρία «είναι άμεσο αποτέλεσμα της αμαρτίας, και όχι άμεσο έργο του Θεού». Μας διαβεβαιώνει ότι στην ολοκλήρωση της Αποκατάστασης δεν θα αναφέρεται πλέον «η οργή του Θεού». Ο Θεός «έχει στην πραγματικότητα μονάχα ένα πάθος, την Αγάπη» και οτιδήποτε κάνει ο Θεός «το κάνει από αγάπη». Γιαυτό ο Ωριγένης επιμένει ότι το μόνο προκαθορισμένο σημείο στο σχέδιο του Θεού «είναι το Τέλος, όταν ο Θεός θα είναι τα πάντα εν πάσι». Όπως κάθε «λογικό έργο» έχει κάποιο τελικό σκοπό έτσι και το έργο του Θεού έχει ένα τέλειο σκοπό. (7)

Σε άλλο σημείο των γραπτών του ο Ωριγένης ρωτάει «ποιό είναι το νόημα του πυρός;» και απαντάει: «Όταν η ψυχή έχει μαζέψει ένα πλήθος κακών έργων και πληθώρα αμαρτιών εναντίον της, σε κατάλληλο καιρό όλη αυτή η συλλογή από κακά ανάβει για τιμωρία, και κατακαίγεται προς παιδαγώγηση». Τα ίδια έγραψε και για το πυρ της Γέενας, το οποίο έχει ως σκοπό «την κάθαρση των ψυχών» (8). Ο Ωριγένης συχνά παρομοίαζε τον Θεό ως γιατρό: «εάν μερικές φορές η αρρώστεια πρέπει να καίγεται με φωτιά, πόσο μάλλον ο Θεός που είναι και Γιατρός μας, θέλοντας να αποβάλλει τα ελαττώματα των ψυχών μας θα χρησιμοποιήσει το πυρ της τιμωρίας».

Προς το τέλος της απαντησής του στον Κέλσο, ο Ωριγένης έγραψε το ακόλουθο επιχείρημα σχετικά με την εξαγνιστική φύση της συμβολικής φωτιάς με την οποία ο Θεός καίει τους αμαρτωλούς:

«Οι Στωϊκοί, λένε πως όταν το ισχυρότερο στοιχείο ( της φύσης ) επικρατήσει τότε τα πάντα θα μετατραπούν σε φωτιά. Εμείς ( οι Χριστιανοί ) όμως πιστεύουμε ότι ο Λόγος θα επικρατήσει σε ολόκληρη τη λογική κτίση, και θα αλλάξει κάθε την κάθε ψυχή στην δική Του τελειότητα, στην οποία κατάσταση ο καθένας θα μπορεί απλά με την άσκηση της δυναμής του, να επιλέγει ότι επιθυμεί και να αποκτάει ότι επιλέγει. Παρόλο που μερικές αρρώστειες και πληγές του σώματος, δεν μπορούν να θεραπευθούν από την ιατρική τέχνη, πιστεύουμε ότι στο νου δεν υπάρχει κάποιο κακό που να είναι τόσο ισχυρό που να μην μπορεί να το υπερνικήσει ο Υπέρτατος Λόγος και Θεός. Επειδή ο Λόγος, και η θεραπευτική δύναμη που ζεί μέσα Του, είναι ισχυρότερος από όλα τα κακά της ψυχής, και εφαρμόζει αυτήν τη θεραπεία σύμφωνα με το θέλημα του Θεού στον κάθε άνθρωπο επειδή το όνομα του Θεού θα επικληθεί από τους πάντες ώστε όλοι να Τον υπηρετούν με μία βούληση» (9)

Οι απόψεις «ορισμένων ανόητων Χριστιανών» σχετικά με το «αιώνιο πυρ»

Ως απάντηση στην κατηγορία του Κέλσου ότι οι Χριστιανοί διδάσκουν πως οι αμαρτωλοί θα καούν από την φωτιά της Κρίσεως, ο Ωριγένης εξήγησε ότι τέτοιου είδους σκέψεις κάνουν μονάχα ορισμένοι ανόητοι «άφρονες» Χριστιανοί, οι οποίοι είτε αδυνατούν να κατανοήσουν την πραγματική έννοια των Γραφών, ή δεν έχουν τη θέληση να αφιερώσουν τον απαραίτητο χρόνο και κόπο για να ερευνήσουν τις Γραφές. Και πρόσθεσε ότι ίσως να είναι αποδεκτό το ότι ορισμένα παιδικά μυαλά χρειάζονται τέτοιου είδους ιδέες όπως «το πυρ» της τιμωρίας προκειμένου στην νηπιώδη κατάσταση που βρίσκονται να μπορέσουν να μετανοήσουν, πάντα όμως με σκοπό την τελική έκβαση που επιθυμεί ο Θεός «για όσους έχουν δημιουργηθεί κατ’ εικόνα Του». Επίσης, στην περιβόητη κατηγορία του Κέλσου ότι οι Χριστιανοί διδάσκουν πως Θεός θα είναι σαν μάγειρας που ψήνει τους ανθρώπους, ο Ωριγένης απάντησε «όχι ως μάγειρας αλλά ως ένας Θεός που είναι ο ευεργέτης όσων χρειάζονται την πειθαρχία του πυρός» (βλέπε Κατα Κέλσου 5. 15, 16 Κλπ)

Στην «Απολογία» του Παμφήλιου και Ευσέβιου για τον Ωριγένη, αποθανατίσθηκαν και τα εξής λόγια του: «Πρέπει να καταλάβουμε ότι ο Θεός, ο Ιατρός μας, προκειμένου να αφαιρέσει εκείνες τις αρρώστιες που κολλάνε οι ψυχές μας από τις διάφορες αμαρτίες και βδελλύγματα, χρησιμοποιεί εκείνη την επίπονη θεραπεία και φέρνει εκείνα τα βάσανα της φωτιάς επάνω σε όσους έχουν απωλέσει την υγεία της ψυχής, όπως και ένας κοινός ιατρός καυτυριάζει σε ακραίες περιπτώσεις τους ασθενείς του» (10)

Η σωτηρία των δαιμονίων και του Σατανά

Το πραγματικό σκάνδαλο στην διδασκαλία του Ωριγένη σχετικά με την Αποκατάσταση δεν ήταν η ιδέα ότι θα σωθούν όλοι οι άνθρωποι, αλλά η ιδέα ότι θα σωθούν τελικά και οι δαίμονες, καθώς και ο ίδιος ο Διάβολος. Η φαινομενικά εξωφρενική αυτή ιδέα ήταν πάντα δημοφιλής στους «ανεβασμένους» Χριστιανικούς κύκλους κάθε εποχής. Ο αμερόληπτος ιστορικός Rudwin αναφέρει «Το δόγμα ότι ο Διάβολος θα είναι για πάντα καταραμένος δεν ήταν καθολικά αποδεκτό στην ( αρχαία ) Εκκλησία. Πολλοί πατέρες και διδάσκαλοι της εκκλησίας εξέφραζαν την ελπίδα ότι ο Διάβολος στο τέλος θα μετανοήσει. Ο Ωριγένης ο οποίος ήταν από τους πρωτεργάτες στην επιλογή των βιβλίων που τελικά συμπεριλήφθηκαν στην Καινή Διαθήκη, προέβλεψε την κάθαρση και συγχώρεση του Διαβόλου. Αυτή η πεποίθηση στην δυνατότητα σωτηρίας του Σατανά την μοιράζονταν και άλλοι πατέρες όπως ο Ιερώνυμος (στα νειάτα του), ο Κλήμης της Αλεξάνδρειας, και αργότερα ο Δίδυμος Αλεξάνδρειας και ο Γρηγόριος Νύσσης» (11)

Ο Rudwin προσθέτει: «Ένας μεγάλος αριθμός υποσηρικτών της Αποκατάστασης δίδασκαν ότι στο τέλος της ιστορίας η κόλαση θα εξαφανιστεί και ότι όλοι οι δαίμονες και οι ψυχές των κολασμένων θα λυτρωθούν από τις αμαρτίες τους και θα εισέλθουν στον Παράδεισο. Η διδασκαλία αυτή όμως άρχισε να μην αρέσει ιδιαίτερα από την εποχή του Ιερού Αυγουστίνου ο οποίος την καταδίκασε ως αίρεση. Ο Αυτοκράτωρας Ιουστινιανός σίγουρα συμμεριζόταν τις απόψεις του Αυγουστίνου, καθώς το 553 μ.Χ αναθεμάτισε όλους όσους πιστεύουν στην ιδέα της Αποκατάστασης, μέσω της τότε Οικουμενικής Συνόδου... Ο αναθεματισμός απέτυχε να εξαφανίσει τη θεωρία αυτή όμως, και τη βλέπουμε να επανεμφανίζεται τον ένατο αιώνα όταν ο διάσημος Ιρλανδός φιλόσοφος και θεολόγος John Scotus Erigena εξέφρασε την πεποίθηση ότι καθώς όλα τα λογικά δημιουργήματα προέρχονται από τον Θεό, πρέπει όλα, ακόμα και τα πονηρά πνεύματα, να επιστρέψουν σε Αυτόν» (12)

Είναι ευνόητο γιατί μια τέτοια διδασκαλία, όπως η τελική σωτηρία του Σατανά, προκαλούσε και προκαλεί σοκ σε πολλούς Χριστιανούς. Ο Walker γράφει χαρακτηριστικά: «Στα περισσότερα συστήματα παγκόσμιας σωτηρίας δεν διδασκόταν μονάχα η σωτηρία όλων των ανθρώπων, αλλά και του Σατανά μαζί με τους αγγέλους του. Θα ήταν άλλωστε πολύ δύσκολο να υπερασπισθεί λογικά ο αποκλεισμός μίας τάξης πεπτωκότων όντων όπως οι άγγελοι από τη σωτηρία που δίνεται σε μία άλλη τάξη όπως οι άνθρωποι. Η διδασκαλία ότι τελικά θα σωθεί και ο Σατανάς όμως αποτέλεσε και την σοβαρότερη δυσκολία στην ευρύτερη αποδοχή του Ουνιβερσαλισμού. Οι Χριστιανοί αισθάνονταν, όχι χωρίς λόγο, ότι υπήρχε κάτι το σοκαριστικό και παράλογο στην ιδέα ότι θα σωθούν τα δαιμόνια, και ιδιαίτερα ο ίδιος Διάβολος. Το πρόβλημα όμως βρισκόταν στην αμφιλεγόμενη ιδιότητα και φύση του Διαβόλου. Εάν θεωρηθεί απλά ως ο αρχηγός των αμαρτήσαντων αγγέλων, δηλαδή απλά ως ένα λογικό δημιούργημα που έκανε κατάχρηση της ελεύθερης βούλησης στρεφόμενο ενατίον του Δημιουργού με αποτέλεσμα να παραμορφωθεί η βουλησή του, τότε δεν φαίνεται να υπάρχει κάποιος λόγος παραπάνω εναντίον της σωτηρίας του από τη σωτηρία του Αδάμ και των απογόνων του. Όπως είπε και ο Rust, εάν ο Θεός επέτρεψε στους αγγέλους να γίνουν δαίμονες γιατί να μην επιτρέψει στους δαίμονες να γίνουν άγγελοι; Όταν όμως ο Σατανάς θεωρηθεί ως προσωποποίηση του κακού ή ως κάποιος θεός παρόμοιος με τον κακό θεό του Μανιχαϊσμού, τότε φυσικά η σωτηρία του είναι αδιανόητη και παράλογη, το μόνο που είναι δυνατό ή επιθυμητό είναι η τελική του εξαφάνιση» (13)

Όντως οι αντιλήψεις περί δαιμονίων και διαβόλων ήταν εντελώς μυθολογικές την εποχή της αρχαίας εκκλησίας ( καθώς και σήμερα ) και τα όντα αυτά είχαν σχεδόν θεοποιηθεί. Χριστιανοί όπως ο Επιφάνειος σκανδαλίσθηκαν ακόμα περισσότερο όταν λανθασμένα ερμήνευσαν τα λόγια του Ωριγένη ότι δήθεν δίδασκε ότι ο Σατανάς θα γινόταν ξανά ίσος με τους Αρχαγγέλους και ότι ο ίδιος θα ξαναγινόταν Αρχάγγελος. Ο Ωριγένης όμως δεν δίδαξε τίποτα τέτοιο. Απλά διατύπωσε την ελπίδα ότι ακόμα και ο Σατανάς μια μέρα θα υποταχθεί στον Χριστό και θα συμφιλιωθεί με τον Θεό, μαζί με τα υπόλοιπα λογικά πλάσματα. Ο Σατανάς για τον Ωριγένη δεν ήταν κάποιος «άλλος θεός» που απειλούσε την ύπαρξη του Πατέρα Θεού. Με άλλα λόγια ο Ωριγένης δεν ήταν δυϊστής. Ούτε δίδαξε ότι ο Σατανάς θα επιστρέψει μια μέρα «στην αρχική του δόξα». Απλά δίδαξε ότι όταν ο Σατανάς επιτέλους υποταχθεί και συμφιλιωθεί, θα πάψει να είναι «Σατανάς», και απλά θα είναι ένα μετανοημένο λογικό δημιούργημα του Θεού. Σχολιάζοντας τα Βιβλικά εδάφια ΚΟΛΟΣΣ 1: 20 και ΕΒΡ 2: 19, ο Ωριγένης έγραψε ότι ο Χριστός στην πραγματικότητα «δεν είναι μονάχα ο Μέγας Αρχιερέας για τον άνθρωπο αλλά και για κάθε λογικό κτίσμα»

Πολλοί άλλοι Χριστιανοί έχουν παπαγαλίσει τους αναθεματισμούς του Επιφάνειου και «σκίζουν τα ιματιά τους» στην ιδέα ότι μία μέρα θα μοιράζονται τον Παράδεισο με τον Σατανά και τους δαιμονές του. Ξεχνάνε όμως ότι «τίποτα ακάθαρτο δεν μπάινει» στην Νέα Ιερουσαλήμ. Ο Σατανάς και το συνάφι του δε θα μπούνε στην κατάσταση που βρίσκονται στην βασιλεία του Θεού. Θα πρέπει όλα αυτά τα «πονηρά όντα» να υποστούν πρώτα τον Δεύτερο θάνατο, να μετανοήσουν, να υποταχθούν στον Χριστό, να ομολογήσουν τον Ιησού ως Κύριο «προς δόξαν Πατρός», και γενικά να συμφιλιωθούν με τον Θεό «εν Χριστώ», πριν μπορέσουν να απολάυσουν ξανά την παρουσία του Θεού όταν στο τέλος των αιώνων θα είναι ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΕΝ ΠΑΣΙ. Οι περισσότεροι Χριστιανοί δίνουν φαίνεται πολύ αξία στον Σατανά όταν φαντάζονται ότι θα καταφέρει να μην υποταχθεί ποτέ στο θέλημα του Θεού. Όπως φαντάστηκε και ο Μίλτωνας στο κλασσικό έργο «Paradise lost», ο Σατανάς μπορεί μεν να βασανίζεται για πάντα από την οργή του Θεού αλλά ποτέ δε θα υποταχθεί και θα μισεί για πάντα τον Θεό: «δεν χαθήκανε τα πάντα, η ακατανίκητη Θελησή μου, και η δίψα για εκδίκηση, το αθάνατο μίσος... ποτέ δε θα καταφέρει με την οργή του ή τη δυναμή του να με κάνει να λυγίσω». ( 14 ) Σε άλλο σημείο του έντονα φιλοσοφικού αυτού έργου ο «ηρωικός» Σατανάς καυχιέται ως εξής «καλύτερα να βασιλεύω στην κόλαση παρά να υπηρετώ στον Παράδεισο» ( 15 ).

Σε αντίθεση με τον μυθολογικό Σατανά του Μίλτωνα, ο οποίος υπερηφανεύεται ότι ακόμα και στην κόλαση, δε θα πάψει να μισεί τον Θεό, ο Ωριγένης ακολούθησε τη σκέψη του Απ. Παύλου, ο οποίος κατανόησε ότι ο μόνος τρόπος με τον οποίον κάποιος μπορεί πραγματικά να υποταχθεί στον Θεό είναι μέσω της συμφιλίωσης. Ο Χριστός θα θριαμβεύσει πραγματικά όταν μετατρέψει το μίσος των εχθρών Του σε αγάπη, όπως δηλαδή έκανε και με τον Απ. Παύλο. Ο Talbott προσθέτει: «Ο Απόστολος των εθνών αντιλήφθηκε ότι για όσο διάστημα έστω και μία θέληση θα παραμένει ενάντια στο θέλημα του Θεού, τότε θα υπάρχει τουλάχιστον μία ‘δύναμη’ στο σύμπαν, η δύναμη μίας Θέλησης που δεν θα έχει υποταχθεί στον Χριστό. Εάν οι δαιμονικές δυνάμεις και οι εξουσίες που αναφέρει ο Απ. Παύλος έχουν αντίθετες θελήσεις, τότε λογικά αυτές οι δυνάμεις δε θα μπορέσουν ποτέ πραγματικά να υποταχθούν στον Χριστό ενάντια στην θελησή τους, γιατί εαν υποταχθούν ενάντια στη θελησή τους τότε η θελησή τους δε θα έχει πραγματικά υποταχθεί στον Χριστό» ( 16 ). Όταν λοιπόν υποταχθούν με τη θελησή τους στον Δημιουργό τους, τα δαιμόνια θα πάψουν να είναι «ακάθαρτα πνεύματα» και ο Σατανάς θα πάψει να είναι «Σατανάς, Διάβολος, Ανθρωποκτόνος, ψεύτης, κλπ», αλλά θα είναι συμφιλιωμένα πλάσματα του Θεού.

Αυτά δίδαξε και ο Ωριγένης, μην ξεφεύγοντας καθόλου από τον τρόπο σκέψης του Αποστόλου Παύλου ( βλέπε Α ΚΟΡΙΝΘ 15, κλπ ), αλλά συμφωνώντας μαζί του ότι στο τέλος ο Θεός θα είναι τα πάντα εν πάσι. Ας δούμε λοιπόν με ποιά λόγια ο Ωριγένης διατύπωσε τις μεγάλες αυτές αλήθειες του Χριστιανικού Ευαγγελίου: «Όλα αυτά τα ( αγγελικά ) όντα...αφού θα έχουν υποστεί βαρύτερες και αυστηρότερες τιμωρίες, για παρατεταμένο καιρό, και για πολλούς αιώνες, θα βελτιωθούν μέσω της σκληρής αυτής παιδείας, και θα αποκατασταθούν...ανεβαίνοντας σταδιακά σε μια καλύτερη κατάσταση, φτάνοντας ακόμα και αυτό που είναι αόρατο και αιώνιο...κάθε λογικό κτίσμα, περνώντας από τη μία τάξη στην άλλη, περνάει μέσα από όλες ενώ υπόκειται σε διάφορα επίπεδα επιτυχίας και αποτυχίας ανάλογα με τις δικές του πράξεις και προσπάθειες, που υπάρχουν μέσα στην απόλαυση της δύναμης της ελεύθερης βούλησης».

Η "υποταγή" των πάντων στον Χριστό ισοδυναμεί με την "σωτηρία" των πάντων

Ως μεγάλος υποστηρικτής της ιδέας της ελεύθερης βούλησης, ο Ωριγένης δεν μπορούσε να διανοηθεί την υποταγή των εχθρών του Θεού παρά τη θελησή τους, καθώς σε πνευματικό επίπεδο, η πραγματική υποταγή στον Θεό προϋποθέτει την υποταγή της θέλησης, κάτι που φυσικά ισοδυναμεί σε σωτηρία. Αξίζει να δούμε πώς ακριβώς διατυπώνει την ιδέα αυτή ο Ωριγένης: «Το τέλος του κόσμου, λοιπόν, και η τελική ολοκλήρωση θα επέλθει αφού όλοι θα έχουν τιμωρηθεί για τις τιμωρίες τους, σε καιρό που μονάχα ο Θεός γνωρίζει, όταν θα έχει δώσει στον καθένα ότι αξίζει. Πιστεύουμε ότι η καλοσύνη του Θεού, μέσω του Χριστού, μπορεί να επαναφέρει όλα τα δημιουργηματά του, ακόμα και τους εχθρούς Του, οι οποίοι θα έχουν κατακτηθεί και υποταχθεί. Γιαυτό λέει η Αγία Γραφή ‘ο Κύριος είπε στον Κυριό μου, κάθησε στα δεξιά μου μέχρι να υποτάξω τους εχθρούς σου κάτω από τα πόδια σου’, και αν τα λόγια του προφήτη δεν είναι τόσο ξεκάθαρα, το αποδεικνύουμε από τον Απ. Παύλο, ο οποίος μιλάει πιό ανοικτά λέγοντας ‘ο Χριστός πρέπει να βασιλεύσει μέχρι να υποτάξει όλους τους εχθρούς του ως υποπόδιο. Αλλά ακόμα και αν η ανοικτή δήλωση του Αποστόλου δε μας πληροφορεί ικανοποιητικά για το ποιά είναι η έννοια του ‘οι εχθροί θα γίνουν υποποδιό Του’ ακούστε τα λόγια που ακολουθούν ‘επειδή πρέπει τα πάντα να υποταχθούν σε Αυτόν’. Τί λοιπόν είναι αυτό το ‘υποταχθούν’ με το οποίο πρέπει τα πάντα να υποταχθούν στον Χριστό; Έχω τη γνώμη ότι αυτή η υποταγή με την οποία υποτασσόμαστε όλοι είναι η ίδια υποταγή με την οποία υποτάχθηκαν και οι Απόστολοι, και όλοι οι υπόλοιποι ΄΄αγιοι που ακολούθησαν τον Χριστό. Επειδή η λέξη ‘υποταγή’ με την οποία υποτασσόμαστε στον Χριστό, φανερώνει ότι η σωτηρία που πηγάζει από Αυτόν ανήκει σε όσους έχουν υποταχθεί, σύμφωνα και με τη δήλωση του Δαβίδ, ‘δε θα υποταχθεί η ψυχή μου στον Θεό; Από αυτόν έρχεται η σωτηρία μου...Βλέποντας λοιπόν ότι αυτό θα είναι το τέλος, όταν όλοι οι εχθροί θα έχουν υποταχθεί στον Χριστό, όταν ο θάνατος – ο τελευταίος εχθρός – θα καταργηθεί, και η βασιλεία θα παραδοθεί από τον Χριστό ( στον οποίον τα πάντα θα έχουν υποταχθεί ) στον Πατέρα Θεό, βλέποντας λοιπόν ένα τέτοιο τέλος, ας αναλογισθούμε την αρχή» ( 17 )

Και πάλι: «Εάν λοιπόν η υποταγή με την οποία ο Υιός υποτάσσεται στον Πατέρα είναι αγαθή και εθελοντική, είναι απόλυτα λογικό το συμπέρασμα ότι η υποταγή με την οποία λέγεται ότι θα υποταχθούν στον Υιό του Θεού οι εχθροί Του, θα είναι επίσης αγαθή και εθελοντική. Όπως η υποταγή του Υιού στον Πατέρα συμβολίζει την τέλεια αποκατάσταση ολόκληρης της κτίσης, έτσι και όταν λέει ότι οι εχθροί θα υποταχθούν στον Υιό του Θεού, καταλαβαίνουμε ότι εννοεί τη σωτηρία των υποταγμένων και την αποκατάσταση των απωλεμένων. Αυτή η υποταγή όμως θα εκπληρωθεί με ορισμένους τρόπους, και με ορισμένη παιδεία, και σε ορισμένους καιρούς. Δεν πρέπει να φανταστούμε ότι η υποταγή αυτή θα επέλθει με την βία της αναγκαιότητας ( για να μην νομίζουμε ότι ολόκληρος ο κόσμος υποτάσσεται στον Θεό μέσω της βίας ), αλλά μέσω του Λόγου, μέσω της λογικής και της διδασκαλίας, με την πρόσκληση για βελτίωση, με τα καλύτερα μέσα παιδείας, με την επιβολή των κατάλληλων και αρμόζουσων απειλών, οι οποίες δίκαια θα επέλθουν σε όσους μισούν κάθε φροντίδα και περιποίηση που αποβλέπει στην σωτηρία και χρησιμοτητά τους» (Περί Αρχών 3.5)

Σε άλλο σημείο των γραπτών του ( Περί Αρχών 3. 6 ) ο Ωριγένης επαναλαμβάνει την ίδια αισιοδοξία σχετικά με το σοφό σχέδιο του Θεού: «Έχω τη γνώμη ότι η έκφραση με την οποία λέγεται ότι ο Θεός θα είναι ‘τα πάντα εν πάσι’, σημαίνει ότι ο Θεός θα είναι ‘τα πάντα’ μέσα σε κάθε ξεχωριστό πρόσωπο. Θα είναι ‘τα πάντα’ μέσα σε κάθε άτομο με αυτόν τον τρόπο: όταν κάθε λογική διανόηση αφού θα είναι καθαρισμένη από κάθε είδους κακίας, και με κάθε σύννεφο πονηρίας να έχει σκορπιστεί, όλα όσα αισθάνεται, καταλαβαίνει ή σκέφτεται θα είναι γεμάτα Θεό, και όταν κάθε λογική διανόηση δε θα βλέπει τίποτα άλλο εκτός από τον Θεό, και όταν ο Θεός θα είναι το μέτρο για όλες τις κινήσεις του, θα είναι ο Θεός ‘τα πάντα’, επειδή δε θα υπάρχει πλέον κάποια διάκριση μεταξύ καλού και κακού, επειδή το κακό δε θα υπάρχει πλέον, επειδή ο Θεός είναι ‘τα πάντα’ και δεν υπάρχει κακό στο Θεό»

Σχετικά με την τελική εξαφάνιση του κακού ο Ωριγένης προσθέτει: «Όταν κάθε συναίσθημα του κακού έχει αφαιρεθεί, και το άτομο έχει καθαριστεί και εξαγνιστεί, Εκείνος ο οποίος είναι ο ένας Αγαθός Θεός θα γίνει στο άτομο αυτό ‘τα πάντα’ και αυτό δε θα γίνει μονάχα για λίγα άτομα, ή για κάποιον μεγάλο αριθμό ατόμων, αλλά ‘τα πάντα εν πάσι’. Όταν πλέον ο θάνατος και το κεντρί του θανάτου δε θα υπάρχει πουθενά, ούτε κανένα άλλο κακό, τότε πραγματικά ο Θεός θα είναι ‘τα πάντα εν πάσι’. Η τελική αποκατάσταση της λογικής κτίσης λοιπόν δε θα γίνει λοιπόν με παραβίαση της βούλησης του κτίσματος, το έργο της μεταμόρφωσης και της αποκατάστασης των πάντων, με οποιονδήποτε τόπο και αν είναι, θα σκοπεύει στο κοινό όφελος των πάντων...καμμία ψυχή ή λογική ύπαρξη δε θα εξαναγκαστεί με βία ενάντια στην ελευθερία της βουλησής της»

Και πάλι: «Για να δούμε τώρα τί είναι η ελευθερία του κτίσματος ή το τέλος της δουλείας του. Όταν ο Χριστός θα παραδώσει τη βασιλεία στον Πατέρα Θεό, τότε και όλα αυτά τα ζωντανά κτίσματα, αφού θα έχουν πρώτα έλθει στη βασιλεία του Χριστού, θα παραδωθούν, μαζί με την υπόλοιπη βασιλεία, στην βασιλεία του Πατέρα, ώστε όταν ο Θεός θα είναι ‘τα πάντα εν πάσι’ και αυτά καθώς είναι μέρος των πάντων να έχουν τον Θεό μέσα τους, για να είναι πραγματικά ο Θεός μέσα στα πάντα» ( 18 )

Για την κατάργηση του τελευταίου εχθρού ο Ωριγένης γράφει: «Ο τελευταίος εχθρός, ο οποίος ονομάζεται θάνατος, λέγεται ότι θα καταργηθεί, ώστε να μην υπάρχει πλέον οτιδήποτε που να προξενεί θλίψη, όταν βέβαια ο θάνατος δε θα υπάρχει πλέον...και το αποτέλεσμα αυτό δεν θα έρθει ξαφνικά αλλά αργά και σταδιακά, καθώς υπάρχει η διαδικασία της διόρθωσης και της βελτίωσης η οποία ξεδιπλώνεται κατα τη διάρκεια των αμέτρητων αιώνων...μία διαδικασία κατα την οποία άλλοι εχθροί συμφιλιώνονται προς το Θεό γρήγορα και άλλοι αργότερα...μέχρι να καταργηθεί και ο τελευταίος εχθρός, ο λεγόμενος θάνατος. Όταν λοιπόν όλες οι λογικές ψυχές θα έχουν αποκατασταθεί τότε η φύση του σωματός μας θα αλλάξει και θα μετατραπεί στην δόξα του πνευματικού σώματος» ( 19 )

Τέλος, όσον αφορά την πιθανότητα να ξαναπέσουν στην αμαρτία τα τελειοποιημένα λογικά όντα λόγω ελεύθερης βούλησης ο Ωριγένης μας διαβεβαιώνει ότι η Αγάπη η οποία «δεν πίπτει» θα διαφυλάξει ολόκληρη την κτίση από κάθε πιθανότητα περαιτέρω πτώσης καθώς ο Θεός θα είναι τα πάντα εν πάσι «για πάντα».

Υποσημειώσεις

1. Περι Αρχών Α, 6: 1, 2

2. Περι Αρχών Β, 3: 5

3. σχόλιο του Ωριγένη για το εδάφιο Α ΚΟΡ 3: 2, βλέπε Κατά Κέλσου 5. 15

4. σχόλιο του Ωριγένη στον Ιερεμία Ομιλ. 18: 6, & Κατά Κέλσου 4. 22

5. πηγή: Χάνσον, Origen Selecta in Exodum & De Prin. I, vi: 3

6. πηγή: Χάνσον, Περι Αρχών Β, 10: 3, 4 & Κατά Κέλσου 4. 13

7. πηγή: Χάνσον, The grand statement of Origen, Universalism The Prevailing Doctrine Of The Christian Church During Its First Five Hundred Years

8. Κατά Κέλσου 6. 26

9. Κατά Κέλσου 8, πηγή: Χάνσον

10. πηγή: Χάνσον

11. The Devil in Legend and Literature, Rudwin, Maximilian Josef. σελ. 282, Chicago, London, The Open Court Publishing Co., 1931

12. ο.π

13. The Decline of Hell, by D. P. Walker, σελ. 70, Routledge & Kegan Paul LONDON, 1964

14. Paradise lost, Πρώτο Βιβλίο, 106-110, Μίλτων

15. «‘Better to reign in hell than serve in heav’n’» βλέπε Paradise lost, Πρώτο Βιβλίο, 263

16. The inescapable love of God, σελ. 68

17. πηγή: Χάνσον, βλέπε Universalism The Prevailing Doctrine Of The Christian Church During Its First Five Hundred Years

18. ο.π

19. ο.π

Index