Παγκόσμια Αποκατάσταση: η Χρυσή παράδοση των πατέρων
του Νικήτα Μπάλλα
9. Η λυπηρή ιστορία του Ιερώνυμου
Ο Ωριγένης δεν διώχθηκε εξαιτίας της διδασκαλίας του, ούτε εξαιτίας κάποιας αίρεσης όπως προσποιούνται τώρα ορισμένα λυσσασμένα σκυλιά, αλλά διώχθηκε εξαιτίας φθόνου
Ιερώνυμος
Ο θάνατος του Ωριγένη πραγματικά σηματοδότησε την αρχή της μεγάλης παρακμής που ακολούθησε, η οποία παρακμή οδήγησε την Χριστιανική θρησκεία στην άβυσσο του Μεσσαίωνα. Μετά το θάνατο του Αλεξανδνινού πατέρα, η ψύχωση των Χριστιανών με την «ορθοδοξία» πήρε διαστάσεις υστερίας. Η εκκλησία γέμισε από «αιρετικούς» και «αιρεσιοκυνηγούς» και επικράτησε η παραλογία. Ένα αιώνα μετά το θάνατο του Ωριγένη, και ενώ οι διαμάχες γύρω από τη διδασκαλία του οργίαζαν, εμφανίστηκε στη σκηνή και ο Ιερώνυμος ( 331-420 ), ο οποίος αναδείχθηκε ως ένας από τους ικανότερους θεολόγους της εποχής του. Άν και ήταν Λατινόφωνος δεν συμφωνούσε με τα τερατουργήματα της Λατινικής θεολογίας που ήδη τότε διατυπώνονταν από τον Ιερό Αυγουστίνο.
Αρχικά ο Ιερώνυμος ήταν ενθουσιώδης υποστηρικτής της διδασκαλίας του Ωριγένη, αλλά αργότερα όταν επικράτησε η απόρριψη του Ωριγένη, επειδή ενδιαφερόταν περισσότερο για την «καρριέρα» του, άλλαξε και αυτός στάση και μετατράπηκε σε πολέμιο του πρώην ηρωά του. Ο ιστορικός Robertson ήταν σαφής όταν αξιολόγησε τη συμπεριφορά του Ιερώνυμου και άλλων υποτιθέμενων «φίλων» του Ωριγένη: «Το 385 στην Αλεξάνδρεια ο Θεόφιλος διαδέχθηκε τον Τιμόθεο και παρέμεινε στον εκεί επισκοπικό θρόνο μέχρι το 412. Ήταν ικανός, πονηρός, διεφθαρμένος, ηγεμονικός και καταπιεστικός. Κατά τη διάρκεια της πρώτης διαμάχης μεταξύ του Ιερώνυμου και του Ρούφινου (οπαδού του Ωριγένη) τήρησε μία ουδέτερη στάση. Μέχρι τότε μάλιστα είχε δείξει να υποστηρίζει τη διδασκαλία του Ωριγένη, είχε μάλιστα καθαιρέσει κάποιον επίσκοπο ονόματι Παύλο επειδή καταδίκαζε τον Ωριγένη, αλλά τώρα θεώρησε πιό συμφέρον να αλλάξει στάση». Ο Θεόφιλος λοιπόν ένωσε τις δυνάμεις του με τον Ιερώνυμο «και μαζί εξαπέλυσαν έναν πικρό και αμείλικτο πόλεμο εναντίον του μεγάλου Αλεξανδρινού»
Ο ιστορικός Schaff επίσης έκανε αναφορά στην ευκαιριακή στάση του Ιερώνυμου, τον οποίον χαρακτήρισε ως «μέγα συμφεροντολόγο». Και προσθέτει: «Ο Ιερώνυμος αρχικά ήταν μαζί με τον παιδικό του φίλο Ρούφινο και τον επίσκοπο Ιεροσολύμων Ιωάννη θερμός υποστηρικτής του μεγάλου Αλεξανδρινού πατέρα ( Ωριγένη ) αλλά όταν έγινε ο ίδιος στόχος επίθεσης από τους εχθρούς του Ωριγένη, ανησύχησε για την καλή φήμη του ως ορθόδοξος και άρχισε να απαρνείται με μεγάλη προσοχή όλες τις αιρέσεις για τις οποίες κατηγορούταν» (1)
Όταν ο Ιερώνυμος απέκτησε ένα από τα έργα του Ωριγένη γραμμένα από το χέρι του Παμφιλίου είπε με θαυμασμό ότι αποκτώντας το απέκτησε «το θησαυρό του Κροίσου, υπογεγραμμένου με το αίμα ενός μάρτυρα». Ο Ιερώνυμος μετέφρασε πολλά έργα του Ωριγένη, τον οποίον θαύμαζε απεριόριστα. Μάλιστα επανέλαβε συμφωνώντας τα λόγια του Δίδυμου Αλεξάνδρειας ότι ο Ωριγένης ήταν ο μεγαλύτερος διδάσκαλος της εκκλησίας μετά από τον Απ. Παύλο. Όταν πήγε στην Ρώμη, ο Ιερώνυμος συνέχεια επαινούσε τον Ωριγένη, αλλά λίγο αργότερα όταν γιαυτόν το λόγο κατηγορήθηκε για αίρεση, θεώρησε σκόπιμο να πεί ότι διάβαζε τα έργα του Ωριγένη όπως διαβάζει κάποιος τα έργα ενός αιρετικού. Σε μία επιστολή του ( προς κάποιον Vigilantius, Epist. xxxiii. Migne Vol. XXII ) απαρνήθηκε τον Ωριγένη με τα εξής λόγια: «Εάν με πιστεύεις σου λέω ότι δεν ήμουν ποτέ οπαδός του Ωριγένη, εάν δεν με πιστεύεις σου λέω ότι έχω τώρα πάψει να είμαι». Όταν όμως βρέθηκε στην Καισαρεία «δανείσθηκε και συνέταξε ένα χειρόγραφο με τα Εξαπλά του Ωριγένη ενώ και στην Αλεξάνδρεια έμεινε ένα μήνα μαζί με τον μεγάλο Ουνιβερσαλιστή Δίδυμο» (2)
Τα λόγια του Ιερώνυμου
Στην ουσία, ο Ιερώνυμος ποτέ δεν καταδίκασε την ιδέα της Αποκατάστασης (αν και αργότερα την απαρνήθηκε από ...τον φόβο των Ιουδαίων), απλά υποχρεώθηκε να παπαγαλήσει τις κατηγορίες του Επιφάνειου, ότι δηλαδή ο Ωριγένης υπέπεσε σε αίρεση επειδή δίδαξε την ισότητα του Διαβόλου με τους Αρχαγγέλους, «της Παρθένου Μαρίας με τις πόρνες» κλπ. Ο Ωριγένης όμως ποτέ δε δίδαξε κάτι τέτοιο, και όπως είχε διαμαρτυρηθεί και ο ίδιος όσο ακόμα ζούσε τα λόγια του παρερμηνεύθηκαν και διαστρεβλώθηκαν. Με άλλα λόγια, ακόμα και οι εχθροί του Ωριγένη δεν είχαν κανένα πρόβλημα απλά με την ιδέα της σωτηρίας όλων των ανθρώπων αλλά όπως ήταν φυσιολογικό «ταράζονταν» με την ιδέα ότι στην Αποκατάσταση ο Σατανάς, οι δαίμονες και οι αμαρτωλοί θα απολαμβάνουν την ίδια δόξα με τους αρχάγγελους και τους αγίους.
Όσον αφορά την επίμαχη λέξη «αιώνιος», ο Ιερώνυμος την χρησιμοποιεί αρκετές φορές με την έννοια της περιορισμένης χρονικής διάρκειας, όπως όταν αναφέρει ότι η Ιερουσαλήμ κατακάηκε ( το 70 μ.Χ ) από το «αιώνιο πυρ», ότι το Ισραήλ δέχθηκε «αιώνια συμφορά», κλπ. Σχολιάζοντας τις προφητείες του Ησαϊα γράφει τα εξής: «Όσοι πιστεύουν ότι μία μέρα, μετά από πολλούς αιώνες η τιμωρία των πονηρών θα τελειώσει, βασίζονται επάνω στις μαρτυρίες αυτές» και απαριθμεί τα εδάφια ΡΩΜ 11. 25, ΓΑΛΑΤ 3. 22, ΜΙΧ 7. 9, ΗΣΑ 12. 1, ΨΑΛΜ 30. 20 τα οποία στη συνέχεια παραθέτει, για να προσθέσει: «Αυτό πρέπει να το αφήσουμε στη γνώση και τη σοφία του Θεού, του οποίου οι τιμωρίες, όπως και το έλεος είναι σε σωστό μέτρο, και γνωρίζει πώς και για πόσο καιρό να τιμωρεί. Εμείς σύμφωνα με την ανθρώπινη αδυναμία μας θα πρέπει μονάχα να λέμε ‘Κύριε μη με επιπλήξεις στην οργή σου, και μη με παιδεύσεις εις το θυμό σου» (3)
Σε άλλο σχολιό του επάνω στον προφήτη Ησαϊα ( κεφ 24 ) ο Ιερώνυμος λέει: «Αυτό φαίνεται να υποστηρίζει τα όσα λένε οι φίλοι μου που πιστεύουν ότι ο Διάβολος και οι δαίμονες θα συγχωρεθούν όταν μετά από πολλούς αιώνες θα τους επισκεφτεί και αυτούς η χάρη του Θεού ...η ανθρώπινη αδυναμία δεν μπορεί να γνωρίζει την κρίση του Θεού, ούτε να σχηματίσει γνώμη για το μεγαλείο και το μέτρο των τιμωριών Του». Ο Χάνσον, όπως και πολλοί άλλοι ιστορικοί διακρίνουν ην μεγάλη συμπάθεια που ο Ιερώνυμος πραγματικά είχε για την ιδέα της Αποκατάστασης, συμπάθει&llpha; που άφηνε συχνά να εκδηλώνεται ( προσεκτικά ) μέσα από τα λόγια του, όπως όταν έγραψε ότι «Το Ισραήλ και όλοι οι αιρετικοί, επειδή έκαναν τα έργα των Σοδόμων, καταστρέφονται όμως όπως τα Σόδομα και τα Γόμορρα, ώστε τελικά να ελευθερωθούν και να γλυτώσουν από το πυρ. Αυτό είναι και το νόημα των λέξεων του προφήτη ‘Τα Σόδομα θα αποκατασταθούν όπως παλιά’ ότι όποιος με τα έργα του γίνεται κάτοιος των Σοδόμων, όταν τα έργα των Σοδόμων κατακαούν από μέσα του, θα αποκατασταθεί στην πρωτύτερη καταστασή του» (4)
Ο Ουνιβερσαλιστής ιστορικός Allin, ξεσκόνισε τα γραπτά του Ιερώνυμου και ανακάλυψε αμέτρητες παρόμοιες αναφορές. Στο κλασσικό έργο του με τίτλο Universalism Asserted, γράφει: «Έχω βρει περίπου εκατό αναφορές στα έργα του ( και σίγουρα υπάρχουν πολλές ακόμα ) που να αποδεικνύουν τη συμπάθεια του Ιερώνυμου με τον Ουνιβερσαλισμό». Ο Χάνσον προσθέτει: «Όταν γύρω στο 400 μ.Χ ο Ιερώνυμος πήρε μέρος μαζί με τον Επιφάνειο και τον ήδη κακόφημο Θεόφιλο στον πολεμό τους ενατίον του Ωριγένη ( τον οποίον ο Ιερώνυμος μέχρι τότε συνέχεια επαινούσε ), δεν έθιξε καθόλου το ζήτημα της σωτηρίας όλων των ανθρώπων. Για παράδειγμα όταν αναφέρει λεπτομερώς τα σφάλματα του Ωριγένη, δε συγκαταλέγει μεταξύ τους την ευρύτερη ελπίδα της σωτηρίας όλων των ανθρώπων». Ούτε έπαψε ποτέ πραγματικά να θαυμάζει τον Ωριγένη, τον οποίον μάλιστα ονόμασε «αθάνατη διάνοια». Σε μία επιστολή του ο Ιερώνυμος παραδέχθηκε με ειλικρίνεια ότι ο Ωριγένης «δεν διώχθηκε εξαιτίας της διδασκαλίας του, ούτε εξαιτίας κάποιας αίρεσης όπως προσποιούνται τώρα ορισμένα λυσσασμένα σκυλιά, αλλά διώχθηκε εξαιτίας φθόνου»!
Μία λυπηρή ιστορία
Στην εισαγωγή μίας μετάφρασης ενός έργου του Ωριγένη ( Ομιλίες ), το οποίο έργο είναι γεμάτο από αναφορές στην Αποκατάσταση, ο Ιερώνυμος έγραψε ότι ο Ωριγένης ήταν κατώτερος μονάχα των Αποστόλων ( alterum post apostolum ecclesiarum magistrum ). Όπως σχολιάζει ο Χάνσον «ο τρόπος με τον οποίον απαρνήθηκε αυτά τα συναισθήματα, και στη συνέχεια έγινε εχθρός ενός ανθρώπου για τον οποίον είχε πρωτύτερα εκφράσει την ευγνωμοσύνη του, αποτελεί μεγάλη ντροπή στη μνήμη του Ιερώνυμου...Ο μεγάλος φόβος του Ιερώνυμου μην τυχόν χαρακτηριστεί ως αιρετικός, τον οδήγησε στο να αρνηθεί μερικές από τις πραγματικές του απόψεις, και να πολεμήσει έντονα όσους συνέχισαν να τις διακηρύττουν, προκειμένου να τραβήξει από επάνω του την προσοχή». Ένας άλλος συγγραφέας ( ο Farrar ) χαρακτήρισε την συμπεριφορά του Ιερώνυμου ως «μία λυπηρή ιστορία». Άραγε πόσοι Ιερώνυμοι υπάρχουν σήμερα στις διάφορες θεολογικές σχολές;
Σις καλύτερες στιγμές του πάντως ο Ιερώνυμος υποστήριξε πάρα πολλές φορές την ιδέα της Αποκατάστασης. Σχολιάζοντας το εδάφιο ΕΦΕΣ 4: 16, έγραψε: «Όταν έρθει το τέλος, ολόκληρο το σώμα που είχε διαλυθεί και διαμελισθεί θα αποκατασταθεί. Πρέπει να καταλάβουμε ότι το ένα συμβολικό λογικό κτίσμα αναφέρεται σε ολόκληρο τον αριθμό των λογικών κτισμάτων. Ας φανταστούμε αυτό το κτίσμα να διαμελίζεται ώστε κανένα κόκκαλο να είναι ενωμένο με άλλο κόκκαλο και κανένα νεύρο να είναι ενωμένο με άλλο νεύρο...Στην αποκατάσταση των πάντων, όταν ο Χριστός, ο αληθινός ιατρός, θα έλθει για να θεραπεύσει το σώμα της παγκόσμιας εκκλησίας... ο καθένας θα πάρει την αρμόζουσα θέση του. Αυτό που εννοώ είναι ότι ο πεσμένος άγγελος θα αρχίσει να είναι αυτό που ήταν όταν δημιουργήθηκε, και ο άνθρωπος που διώχθηκε από τον Παράδεισο θα αποκατασταθεί στον Παράδεισο...όλα αυτά θα γίνουν παντού και σε όλους»
Σχολιάζοντας το εδάφιο ΜΙΧ 5: 8 έγραψε τα εξής για την προσωρινή φύση του θανάτου: «Ο θάνατος θα επισκεφτεί τους ασεβείς, δε θα είναι όμως παντοτινός, ούτε θα τους αφανίσει, αλλά θα παρατείνει την επισκεψή του μέχρι να καταναλωθεί η ασέβεια που κατοικεί μέσα τους». Σχολιάζοντας το εδάφιο ΕΦΕΣ 4: 13 έγραψε: «Το ερώτημα είναι ποιοί είναι αυτοί για τους οποίους λέει ότι θα έλθουν εις την ενώτητα της πίστης; Εννοεί όλους τους ανθρώπους, ή όλους τους αγίους, ή όλα τα λογικά όντα; Μου φαίνεται ότι μιλάει για όλους τους ανθρώπους». Στα σχολιά του επάνω στην προσευχή του Χριστού για ενότητα «ίνα πάντες εν ώσιν» ( ΙΩΑΝ 17: 21 ), ο Ιερώνυμος συμπεριέλαβε ολόκληρη τη λογική κτίση στην σωτήρια αυτή ενότητα που ξεκινάει από την εκκλησία και συνεχίζεται μέχρι «πάντες εν ώσιν» ώστε να απαντηθεί πραγματικά η προσευχή: «Στο τέλος και στην ολοκλήρωση του σύμπαντος όλοι θα αποκατασταθούν στην αρχική τους αρμονική κατάσταση, και όλοι εμείς ( οι άνθρωποι ) θα γίνουμε ένα σώμα και η προσευχή του Σωτήρα θα εκπληρωθεί ‘ίνα πάντες εν ώσιν’»
Ο Ιερώνυμος δίδαξε ότι θα σωθεί και ο Σατανάς
Στην ομιλία του για τον προφήτη Ιωνά ο Ιερώνυμος λέει τα εξής: «Πάρα πολλοί ( Λατιν. Plerique ) θεωρούν ότι η ιστορία του Ιωνά διδάσκει την τελική συγχώρηση όλων των λογικών κτισμάτων, ακόμα και του Διαβόλου». Ο Χάνσον σχολιάζει: «Αυτά τα λόγια του Ιερώνυμου, αν μη τι άλλο φανερώνουν πόσο διαδεδομένη ( Plerique ) ήταν η ιδέα της Παγκόσμιας Αποκατάστασης ακόμα και τον Τέταρτο Αιώνα μ.Χ». Και πάλι ο Ιερώνυμος γράφει: «Οι αποστάτες άγγελοι, και ο άρχων αυτού του αιώνα, και ο Εωσφόρος, αν και είναι τώρα ανυπότακτοι, πλανώμενοι εδώ και εκεί βυθίζοντας τους εαυτούς τους στην άβυσσο της αμαρτίας, στο τέλος, θα αγκαλιάσουν την γεμάτη χαρά βασιλεία του Χριστού και των αγίων Του». Αυτά φυσικά τα έγραφε ο Ιερώνυμος πριν απαρνηθεί τον Ωριγένη από φόβο μην κατηγορηθεί ως αιρετικός και κινδυνέψει η καρριέρα του. Σχολιάζοντας το κλασσικό εδάφιο με τον καρπό του Αγίου Πνεύματος ( ΓΑΛ 5: 22 ), ο Ιερώνυμος γράφει: «Κανένα λογικό κτίσμα δε θα απωλεσθεί αιώνια ενώπιον του Θεού». Ο μεγάλος ιστορικός Gieseler χαρακτήρισε τα παραπάνω λόγια ως απόδειξη ότι ο Ιερώνυμος ήταν κατα βάθος Ουνιβερσαλιστής, και πρόσθεσε με τη σειρά του ότι επίσης αποδεικνύουν ότι ο Ουνιβερσαλισμός ήταν πολύ διαδεδομένος την εποχή του Ιερώνυμου ακόμα και στη Δύση: «Ο μορφωμένος, ο διάσημος Ιερώνυμος ήταν την εποχή εκείνη (380-390 μ.Χ ) Ουνιβερσαλιστής της σχολής του Ωριγένη. Ήταν πράγματι ένας Λατίνος συγγραφέας, αλλά ίσως θα ήταν πιό σωστό να τον συμπεριλάβουμε στον κατάλογο με τους Έλληνες πατέρες, καθώς σπούδασε θεολογία στην Ανατολή, όπου και έζησε πολλά χρόνια. Ήταν οπαδός του Ωριγένη, απο του οποίου τα έργα δανειζόταν χωρίς κανένα περιορισμό, και απ’ όπου υιοθέτησε με ελάχιστες παραλλαγές το θεολογικό σύστημα της Παγκόσμιας Σωτηρίας...το οποίο όμως σε μετέπειτα περίοδο υποχρεώθηκε να απαρνηθεί εξαιτίας κάποιας θεολογικής και προσωπικής διαμάχης» (5)
Υποσημειώσεις
1. Canon Freemantle in Dict. Christ. Biog. Vol. III., 1 Art. Hieronymus
2. πηγή: Χάνσον, βλέπε Universalism The Prevailing Doctrine Of The Christian Church During Its First Five Hundred Years
3. Plumptre, Dict. Christ Biog. II, Art. "Eschatology.", πηγή Χάνσον
4. πηγή: Χάνσον, βλέπε Universalism The Prevailing Doctrine Of The Christian Church During Its First Five Hundred Years
5. Ο Χάνσον βρήκε το σχόλιο του ιστορικού Gieseler σε άρθρο που δημοσιεύθηκε από περιοδικό της εποχής του «Univ. Quar, May, 1838», βλέπε Universalism: The Prevailing Doctrine of the Christian Church During Its First Five-Hundred Years