Παγκόσμια Αποκατάσταση: η Χρυσή παράδοση των πατέρων
του Νικήτα Μπάλλα

18. Jacques Ellul και Ελεύθερος Χριστιανισμός

"Έχεις ελευθερωθεί. Έχεις κληθεί να είσαι ένας ελεύθερος άνθρωπος ενώπιον του Θεού μέσα στον κόσμο. Πρέπει όμως να αποφασίσεις απο μόνος σου τί πρέπει να κάνεις. Δεν μπορώ εγώ, ή κάποιος άλλος άνθρωπος να σου πεί τι να κάνεις.." Jacques Ellul ( 1912-1994 )

Προσωπικά θεωρώ ως πιό ενδιαφέροντα εκφραστή του Ουνιβερσαλισμού στον 20 αιώνα τον Γάλλο θεολόγο και στοχαστή Jacques Ellul, κυρίως επειδή έχοντας ως βάση το έντονα ανθρωπιστικό πνεύμα της ιδέας αυτής, καθώς και της έμφυτης επαναστατικότητας ενάντια σε κάθε μορφή απανθρωπιάς και καταπίεσης που την χαρακτηρίζει, κατάφερε να προτείνει ορισμένες πολύ ενδιαφέρουσες λύσεις στα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο μοντέρνος άνθρωπος. Επίσης αντιπροσωπεύει τον Νέο Χριστιανισμό που αναδύεται στην χιλιετία που μόλις εισήλθε η ανθρωπότητα. Για τον λόγο αυτό αξίζει να αναφερθούμε σε ορισμένες πτυχές της διδασκαλίας του, η οποία αποτελεί ένα έξοχο παράδειγμα έμπρακτης εφαρμογής του πνεύματος του Χριστιανικού ευαγγελίου. Οι πληροφορίες που ακολουθούν είναι κυρίως βασισμένες στην έξοχη βιογραφία του Ellul που έγραψε το 2000 ο James A. Fowler.

Ο Jacques Ellul γεννήθηκε το 1912 στην πόλη Bordeaux της Γαλλίας. Ο πατέρας του ήταν «αποστάτης» Σερβο-Ορθόδοξος Χριστιανός και αφού απαρνήθηκε τη θρησκεία του «ως μύθους και παραμύθια», ζήτησε από την μητέρα του Jacques, η οποία παρέμεινε πιστή, να μην επηρεάσει τον γιό της με τη θρησκεία. Παρόλα αυτά ο Ellul, ασπάσθηκε τον Χριστιανισμό όταν μεγάλωσε, και όταν το εκμυστηρεύθηκε στην μητέρα του, αυτή δεν έδειξε να εκπλήσσεται καθόλου, επειδή όπως του είπε, δεν είχε σταματήσει ποτέ να προσεύχεται γιαυτόν από τη στιγμή που τον είχε γεννήσει.

Στη συνέχεια ο Ellul άρχισε να μελετάει την Δυτική θεολογία ( Καθολική και Προτεσταντική ), και τελικά εξοικειώθηκε με τα γραπτά του Ελβετού θεολόγου Karl Barth, απο τα οποία και επηρεάσθηκε σε μεγάλο βαθμό. Ακολούθησαν μία λαμπρή ακαδημαϊκή, κοινωνική και εκκλησιαστική καρριέρα, κατα τη διάρκεια των οποίων ο Ellul διαμόρφωσε και την θεολογία του, επηρεασμένος βαθύτατα από την αποστροφή που έννοιωσε με τα διάφορα απάνθρωπα στοιχεία που συνέχεια παρατηρούσε στην κοινωνία γύρω του. Τελικά ο «προφήτης του Bordeaux», όπως είχε ονομαστεί από ορισμένους ανθρώπους που τον γνώρισαν από κοντά, πέθανε το 1994 σε μία πόλη λίγο έξω από το Bordeaux. ( 1 )

Ο Χριστιανός και ο κόσμος

Στο δεύτερο βιβλίο που έγραψε ο Ellul ( The Presence of the Kingdom, 1948 ) ανέπτυξε για πρώτη φορά την πολύ ενδιαφέρουσα ερμηνεία του σχετικά με την γνωστή διδασκαλία ότι οι Χριστιανοί πρέπει να ζούνε μέσα στον κόσμο «χωρίς να ανήκουν στον κόσμο». Γράφει: «Η Βίβλος λέει ότι ο Χριστιανός είναι μέσα στον κόσμο, και ότι πρέπει να παραμείνει εκεί. Ο Χριστιανός δεν δημιουργήθηκε για να αποχωρισθεί ή να αποφεύγει τον κόσμο... παρόλο που ο Χριστιανός υποχρεωτικά παραμένει στον κόσμο, δεν ανήκει στον κόσμο. Η σκέψη του, η ζωή του και η καρδιά του δεν ελέγχονται από τον κόσμο, και δεν εξαρτώνται από τον κόσμο, επειδή ανήκουν σε άλλον Κύριο. Επειδή λοιπόν ο Χριστιανός ανήκει σε άλλον Κύριο, αν και έχει αποσταλεί στον κόσμο, η κοινωνία του με τον Κυριό του παραμένει ακέραια, παρόλο τον «κόσμο» μέσα στον οποίο ζεί»

Ο Fowler σχολιάζει: «Τα λόγια αυτά συνοψίζουν τη βασική θεματολογία που ο Ellul αναπτύσσει στα βιβλία του για τα επόμενα 40 χρόνια της ζωής του. Βλέπουμε λοιπόν την κοσμολογική αντίληψη που είχε για «τον κόσμο», την ( προσωρινή ) αναγκαιότητα, την μοιραία κατάληξη και τον τελικό θάνατο του συστήματος «του κόσμου», τις πνευματικές πραγματικότητες, δυνάμεις και εξουσίες που ενεργούν πίσω από τις υλικές και φυσικές συνθήκες του κόσμου, την ελευθερία που βρίσκει ο Χριστιανός μέσα στην Χάρη του Θεού και μέσω του Ιησού Χριστού προκειμένου να παραμείνει και να ζήσει μέσα στον κόσμο, και την υποχρέωση του Χριστιανού να αποφύγει τον αποχωρισμό και την απομόνωση, και αντίθετα να ασχοληθεί και να συμμετάσχει μέσα στον κόσμο, πολεμώντας ενάντια στις σκοτεινές πνευματικές δυνάμεις που τον διέπουν»

Σύμφωνα με την κοσμολογική αντίληψη του Ellul, η μοντέρνα κοινωνία εξουσιάζεται από τον ‘άρχοντα/θεό αυτού του αιώνα’: «Οι διαβολικές δυνάμεις, εξουσίες, αρχές, τα κράτη, τα στοιχεία, οι κυριότητες, κλπ διέπουν τους κατα τα άλλα Θεο-σύστατους θεσμούς της ανθρώπινης κοινωνίας, χωρίζοντας έτσι τον άνθρωπο από τον Θεό και οδηγώντας τον άνθρωπο προς τον θάνατο. Ο Σατανάς οδηγεί τους ανθρώπους στην αυτοκαταστροφή και σε μία τάση αυτοκτονίας, τόσο σε διανοητικό όσο και σε ηθικό, και κοινωνικό επίπεδο»

Ο Ellul αμφισβήτησε τις παραδοσιακές ( βλέπε Μεσσαιωνικές ) αντιλήψεις σχετικά με τον «Διάβολο» και «τα δαιμόνια», τις οποίες αντιλήψεις διέκρινε ως μυθολογικά σύμβολα που είναι σήμερα ανεπαρκή για να εξηγήσουν την δυναμική των σκοτεινών δυνάμεων. Χωρίς να απορρίπτει την ύπαρξη τους, την προσδιόρισε μέσα σε νέα κοσμολογικά πρότυπα τα οποία ανταποκρίνονται καλύτερα με την παρατηρούμενη παρουσία του κακού στις κοινωνίες των ανθρώπων: «Αναγνωρίζοντας αυτές τις ‘δυνάμεις, αρχές και εξουσίες’ ως υπάρχουσες κοσμολογικές πραγματικότητες, αντί για τα αναχρονιστικά, μυθολογικά και δεισδαιμονικά κατάλοιπα άλλων ξεπερασμένων εποχών, ο Ellul ταυτίζει την κοσμοθεωρία του με αυτές των άλλων μεγάλων μοντέρνων θεολόγων όπως οι Hendrik Berkhof, Martin Hengel, Oscar Cullman, Karl Barth και G.B. Caird»

Με βάση αυτή την κοσμοθεωρία του Ellul, ο Χριστιανός, «καθότι ζει ‘εν Χριστώ’, δεν πρέπει να προσδιορίζει τα προβλήματα της κοινωνίας με τον ίδιο τρόπο που το κάνουν ‘όσοι δεν έχουν πίστη’. Αναγνωρίζοντας τις πνευματικές πραγματικότητες με ‘νούν Χριστού’ ( Α ΚΟΡΙΝΘ 2:16 ), οι Χριστιανοί πρέπει να αναγνωρίσουν ότι τα προβλήματα του κόσμου μπορούν να αντιμετωπισθούν μονάχα από το ευαγγέλιο της ‘εν Χριστώ’ ζωής. Ως ‘φύλακες’ του κόσμου, οι Χριστιανοί είναι υποχρεωμένοι να θέτουν τους εαυτούς τους εκεί που η κοινωνία πονάει περισσότερο, πολεμώντας τις τάσεις αυτοκαταστροφής, και φανερώνοντας την παρουσία της ζωής και την χαρά της ελευθερίας εν μέσω του θανάτου»

Ερμηνεύοντας τις δυναμικές που χαρακτηρίζουν την κοινωνία, ο Ellul, ανέπτυξε την θεωρία ότι από την στιγμή που εκδηλώθηκε «η πτώση του ανθρώπου» δημιουργήθηκε η ανάγκη για τον άνθρωπο να προσαρμοσθεί στη νέα πραγματικότητα. Ως αποτέλεσμα μπήκαν σε ενέργεια τεχνητοί μηχανισμοί αντιμετώπισης της ανάγκης αυτής καθώς επίσης και του υπαρξιακού κενού που προέκυψε. Αυτοί οι τεχνητοί μηχανισμοί ( τους οποίους ο Ellul ονόμασε technique ( “τεχνική” ), και οι οποίοι θυμίζουν έντονα τον μηχανισμό που ελέγχει την ψεύτικη πραγματικότητα στην γνωστή ταινία επιστημονικής φαντασίας «Μάτριξ» ) εξελίχθηκαν ως οι κινητήριες δυνάμεις των διάφορων οργανωμένων κοινωνιών τις οποίες σήμερα βλέπουμε να έχουν απολυταρχικές βάσεις. Οι τεχνητές κοινωνίες στις οποίες ζούμε έχουν επιβάλλει ένα καθεστώς όπου οι ανθρώπινες δραστηριότητες αξιολογούνται κυρίως ποσοτικά και όχι ποιοτικά: «Η συστηματοποίηση των τεχνητών μηχανισμών διέπουν σαν καρκίνος κάθε κύτταρο της μοντέρνας τεχνικής και τεχνολογικής κοινωνίας». Οι άνθρωποι εξαπατώνται από την ψευδαίσθηση της «τεχνικής» κοινωνίας, και θεωρούν την τεχνολογία ως τον λυτρωτή της ανθρωπότητας. Ο Ellul τόνισε όμως ότι αντί να ελευθερώσει τους ανθρώπους «η ‘τεχνική’ σκλαβώνει τους ανθρώπους, δίνοντας τους την ψευδαίσθηση της ελευθερίας, ενώ την ίδια ώρα τους προσαρμόζει με τυρρανικό τρόπο στις απαιτήσεις της τεχνολογικής κοινωνία και στους πολύπλοκους τεχνητούς στόχους της»

Αυτή η καταδυνάστευση του ανθρώπου πραγματοποιείται με την βοήθεια της προπαγάνδας, η οποία παρουσιάζει την υποδούλωση του ανθρώπου ως ελευθερία. Σύμφωνα με τον Ellul η προπαγάνδα «δεν είναι απλά μία εσφαλμένη ιδέα που χρησιμοποιείται στην πλύση εγκεφάλου των ανθρώπων, αλλά η μελετημένη εξήγηση της κοινωνικής κατάστασης διατυπωμένη με με τέτοιον τρόπο που οι άνθρωποι να νομίζουν ότι κάνουν ελεύθερες επιλογές, ενώ στην πραγματικότητα προσαρμόζονται στην ορχηστρωμένη κοινωνία. Η προπαγάνδα δεν είναι τόσο η τροποποίηση μίας ιδεολογίας όσο ο επηρεασμός της συμπεριφοράς σε προκαθορισμένους και προβλεπόμενους τρόπους με σκοπό να προκαλεί συγκεκριμένες και αποδεκτές αντιδράσεις και πράξεις οι οποίες οδηγούν στην μαζική συμμετοχή των ατόμων στο κολλεκτιβιστικό οικοδόμημα. Η προπαγάνδα επηρεάζει ανεπαίσθητα τους ανθρώπους στο να αποδεκτούν τους μύθους και τις προφάσεις της τεχνητής κοινωνίας ( technicized society ), διαβεβαιωνοντάς τους ότι κινούνται ‘σύμφωνα με το ρεύμα της κοινωνίας και της ιστορίας’ και πειθοντάς τους ότι βρίσκονται στα πρόθυρα μίας νέας, τελειοποιημένης κοινωνίας».

Ο Ellul αμφισβήτησε και την λεγόμενη ηθική, την οποία αντιλήφθηκε ως ακόμα ένα «στοιχείο του κόσμου αυτού». Το έκανε αυτό επειδή διαπίστωσε την άμεση σχέση της ηθικής με την τεχνητή ανάγκη που προέκυψε μετά από την αρχέγονη «πτώση του ανθρώπου». Τόνισε ότι η τεχνητή ανάγκη των κοινωνικών υποχρεώσεων, καθηκόντων, εντολών και απαγορεύσεων «κατα βάθος δεν είναι ελεύθερες πράξεις επειδή δεν απαιτούν κριτική σκέψη ή περισσυλογή ή αποφασιστική αντιμετώπιση μίας κατάστασης, αλλά μονάχα μία συστηματοποιημένη προσαρμωγή στους κοινωνικούς κανόνες»

Σε αντίθεση με την αυτοματοποιημένη συμπεριφορά του υποδουλωμένου ανθρώπου, η Χριστιανική συμπεριφορά δεν είναι καθόλου «ηθική» αλλά πνευματική, καθόλου αναγκαστική αλλά αυθόρμητη. Η αυθεντική Χριστιανική ζωή σύμφωνα με τον Ellul «δεν πρόκειται για ευθυγράμιση με κάποιες προδιαγραφές καλοσύνης, αλλά για έκφραση του χαρακτήρα του Θεού». Με άλλα λόγια η Χριστιανική συμπεριφορά δεν προσαρμόζεται σε κάποια ιδεώδη περιγραφή ή κάποιο προδιαγραμμένο σύστημα, αλλά πάντα ανταποκρίνεται ζωντανά στην αποκάλυψη του Ιησού Χριστού. Η Χριστιανική ζωή λοιπόν «είναι πάντα μία νέα, μία μοναδική, μία αυθόρμητη και μία συνεχώς ανανεωμένη έκφραση του Πνεύματος του Χριστού». Ο Ellul τονίζει ότι «η Χριστιανική πίστη ουσιαστικά μας διδάσκει ότι πρέπει να ζούμε, και όχι πώς να ζούμε». Ο κάθε Χριστιανός έχει την ευθύνη να είναι διαθέσιμος «στο να ανακαλύψει με ποιόν τρόπο το Άγιο Πνεύμα μπορεί να ενσωματωθεί στην επίλυση των προβλημάτων του σημερινού κόσμου. Η Χριστιανική ζωή δεν είναι τίποτα άλλο από την ελευθερία του ανθρώπου να εκφράζεται μέσω του Πνεύματος, αντί για την σκλαβειά του ηθικού κονφορμισμού»

Η πραγματική ελευθερία

Ο Ellul πήρε πολύ στα σοβαρά τα λόγια του Χριστού ότι ήρθε για να έχουνε οι άνθρωποι ελευθερία. Τίποτα δεν έχει αξία ( ούτε οι λεγόμενες ηθικές πράξεις ) εάν δεν γίνεται ελεύθερα. Ο Θεός στην πραγματικότητα δεν είναι ένας Θεός που διατάζει ή επιβάλλει εντολές, αλλά ένας Θεός που ελευθερώνει μέσω του Υιού Του, του Ιησού Χριστού «ο οποίος ως Christus Victor ενίκησε τις δυνάμεις της σκλαβειάς, της υποδούλωσης και της ανάγκης. Ο Ιησούς είναι η ουσία της ελευθερίας. Όντας ελεύθερος, επέλεξε να τηρήσει τον νόμο. Ελεύθερα επέλεξε να ζήσει σύμφωνα με το θέλημα του Θεού. Ελεύθερα επέλεξε να ενσαρκωθεί. Ελεύθερα επέλεξε να θανατωθεί. Έγινε λοιπόν η τέλεια πηγή και το τέλειο παράδειγμα της ελευθερίας, αποκαλύπτοντας την ελευθερία του Θεού». Αυτήν την ελευθερία, την ελευθερία του Πνεύματος καλούνται οι άνθρωποι να απολαύσουν, και σύμφωνα με τον Ellul, αυτό γίνεται μονάχα μέσω της ένωσης με τον Χριστό. Αν και ατομική υπόθεση, η ελευθερία δεν είναι μία μεμονομένη «ιδιωτική ζωή». Ο ελεύθερος Χριστιανός δεν αποσύρεται από τον κόσμο. Ο Ellul γράφει με έμφαση ότι «δεν έχουμε το δικαίωμα να αποσυρόμαστε. Η ελευθερία δεν είναι απλά μία εσωτερική ‘πνευματική’ εμπειρία. Δεν είναι να καθόμαστε κάτω και να περιμένουμε τον Θεό να κάνει κάτι. Η ελευθερία είναι πάνω απ’ όλα η ενσαρκωμένη έκφραση του Χριστού μέσα από τις μοναδικές πράξεις των Χριστιανών καθώς παίρνουν τις θέσεις τους μέσα στις κοινωνικο-πολιτικές πραγματικότητες της καθημερινής ζωής».

Η Χριστιανική ελευθερία, είναι πάντα σχετική με τις ξεχωριστές συνθήκες και καταστάσεις στις οποίες ο Χριστιανός βρίσκει τον εαυτό του. Ο Ellul δίνει μία έξοχη αναλογία, παρομοιάζοντας την ελευθερία με την δεξιοτεχνία του κυβερνήτη ενός σκάφους γιώτ, ο οποίος πάντα λαμβάνει υπ όψιν του τον άνεμο και τα θαλάσσια ρεύματα, τα οποία χρησιμοποιεί για να κατευθύνει την πορεία του σκάφους. Το μόνο πρ&9940;γμα που ο κυβερνήτης φοβάται «είναι η νηνεμία, επειδή τότε δεν μπορεί να κάνει τίποτα».

Αναπόφευκτα η ελευθερία, περιέχει το επαναστατικό στοιχείο, είναι αντι-κονφορμιστική, υπονομεύει το «σύστημα», απομυθοποιώντας τις ψευδαισθήσεις και τους μύθους της «τεχνιτής» κοινωνίας γκρεμίζοντας τα ψεύτικα είδωλα στα οποία ο κόσμος εναποθέτει μάταια τις ελπίδες του. Οι Χριστιανοί πάντα παραβαίνουν ή μάλλον υπερ-βαίνουν τους διάφορους κανόνες της κοινωνίας που περιορίζουν την έκφραση του Πνεύματος.

Η μεγαλύτερη υπέρβαση των κανόνων έγινε από τον ίδιο τον Θεό όταν έστειλε στη γη τον Χριστό. Η ενσάρκωση του Λόγου ήταν η πλέον έκφραση της ελευθερίας του Θεού, καθώς με τον τρόπο αυτό εισέβαλλε στον κόσμο για να τον σώσει. Ο Ellul γράφει: «Η ενσάρκωση του Χριστού έλαμψε ένα ασταμάτητο φως επάνω στο τεχνητό σύστημα που είχε δημιουργήσει ο άνθρωπος για να καλύψει από μόνος του το υπαρξιακό κενό που προέκυψε όταν βρέθηκε αποκομμένος από τον Θεό. Η ενσάρκωση όμως άλλαξε για πάντα την ιστορία της ανθρωπότητας». Με τον θάνατο, την ανάσταση και την ανάληψή Του, ο Ιησούς Χριστός θριάμβευσε ενάντια στον θάνατο και σε όλες τις ( εσωτερικές και εξωτερικές ) σκοτεινές δυνάμεις που ταλαιπωρούν τον άνθρωπο. «με τον τρόπο αυτό ο Ιησούς μας ελευθερώνει από τις αντικειμενικές / εξωτερικές και τις υποκειμενικές / εσωτερικές δυνάμεις και παράγοντες που μας υποδουλώνουν. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι οι εχθρικές αυτές δυνάμεις έπαψαν να υπάρχουν, καθώς παραμένουν ως ένας συνεχιζόμενος παράγοντας έντασης ο οποίος όμως επιτρέπει την άσκηση της ελευθερίας μας. Η ολοκλήρωση του έργου του Χριστού θα έλθει όταν στο τέλος θα καταστρέψει εντελώς όλες αυτές τις αρνητικές δυνάμεις»

Ο Ellul είναι φαινομενικά πεσσιμιστής όταν γράφει ότι η κάθε γενιά Χριστιανών δεν θα πρέπει να κάθεται με σταυρομένα χέρια και να περιμένει την εξαφάνιση των σκοτεινών δυνάμεων στις μέρες της ή ότι θα προλάβει να δεί την εγκαθίδρυση μίας Χριστιανικής ουτοπίας στον κόσμο. Παρόλο όμως που οι αντιθέσεις και οι εντάσεις παραμένουν, η Χριστιανική ελευθερία, εισάγει ένα νέο δεδομένο στην «κοσμική μάχη», και περιορίζει την εξάπλωση του «θανάτου» της κοινωνίας, αποτρέποντας την ολική εξουσία των φθοροποιών στοιχείων επάνω στην ανθρωπότητα, διατηρώντας έτσι το μέλλον της πάντα ανοικτό.

Η εξάρτηση των περισσότερων Χριστιανών στους διάφορους ηγέτες ή «γκουρού» των εκκλησιών τους, τους περιορίζει την ελευθερία έκφρασης του Πνεύματος που κατοικεί μέσα τους. Επειδή παραμένουν πνευματικά ανώριμοι, πάντα ρωτάνε κάποιους άλλους, συνήθως κάποιους με «εξουσία» για το πώς πρέπει να ζούνε τις Χριστιανικές ζωές τους. Ο ανώριμος Χριστιανός πάντα ρωτάει άλλους ανθρώπους «τί πρέπει να κάνω;» ακριβώς επειδή δεν έχει τολμήσει να εμπιστευθεί την καθοδήγηση του Πνεύματος. Ως αποτέλεσμα, πάντα επιζητούν και ικανοποιούνται με την υποταγή τους σε τυποποιημένα πρότυπα ή κανόνες συμπεριφοράς, διαφέροντας έτσι καθόλου από τους υπόλοιπους ανθρώπους που κάνουν το ίδιο υπακούοντας τις εντολές της κοινωνίας στην οποία ζούνε.

Η λανθασμένη αυτή προσέγγιση προκαλεί πολλά προβλήματα στις οργανωμένες κοινότητες των πιστών, δηλαδή στις εκκλησίες, καθώς μετατρέπονται σε θρησκευτικά συστήματα με βάση τον νόμο ( κανόνες, εντολές, δόγματα κλπ )αντί για ελεύθερες κοινότητες αγίων με βάση το πνεύμα, παίζοντας απλά τον ρόλο του «παιδαγωγού», παρόλο που ο Χριστός έχει ήδη έρθει και παρόλο που ο νόμος έχει ήδη αντικατασταθεί από το πνεύμα. Ως αποτέλεσμα οι ανώριμοι Χριστιανοί απλά ενδιαφέρονται να εκτελέσουν «τα θρησκευτικά τους καθήκοντα» τα οποία στις περισσότερες περιπτώσεις δεν είναι παρά «εντολές ανθρώπων» και «τυποποιημένες θρησκευτικές πράξεις» και όχι έκφραση του ζωντανού Πνεύματος του Χριστού.

Πώς λοιπόν μπορούν οι Χριστιανοί να ζήσουν μέσα στην ελευθερία του Πνεύματος; Η ίδια η ερώτηση φανερώνει την άγνοια επί του θέματος, επειδή εάν δοθεί μία οποιαδήποτε συνταγή με συγκεκριμένες «καλές» ή «θρησκευτικές» πράξεις, αμέσως καταργείται η ελευθερία. Τα διάφορα θρησκευτικά συστήματα που βασίζονται σε νόμους, διατάξεις ή εντολές, «υπόσχονται την ελευθερία» αλλά τελικά υποδουλώνουν περισσότερο τους ανθρώπους στον φαύλο κύκλο της εξάρτησης στην ικανοποίηση των τεχνητών «αναγκών» τους. Υποπτεύομαι ότι οι Χριστιανοί αδυνατούν να εμπιστευθούν την καθοδήγηση του Πνεύματος και προτιμούν την ( ψεύτικη ) σιγουριά των ανθρωπίνων εντολών και των συγκεκριμένων θρησκευτικών πράξεων, επειδή καταβάθος δεν εμπιστεύονται την καλοσύνη του Θεού, και τον θεωρούν ικανό να τους απορρίψει εάν δεν Τον ευχαριστήσουν με την επιδοσή τους. Όπως εξηγήσαμε και σε άλλα σημεία, αυτή η νοοτροπία φανερώνει μία άρρωστη σχέση μεταξύ πιστού και Θεού, η οποία σχέση είναι καθαρά συμφεροντολογική και υστερόβουλη, καθώς αποσκοπεί είτε στην αποφυγή κάποιας τιμωρίας ή στην αποκόμιση κάποιας αμοιβής.

Οι ελεύθεροι Χριστιανοί όμως, επειδή δεν έχουν τέτοιου είδους άρρωστη σχέση με τον Θεό, «ζούνε με τον αυθορμητισμό της καθοδήγησης του Πνεύματος, όντας ελεύθεροι σε κάθε ζήτημα». Ο Ellul τονίζει ότι «δεν υπάρχει καμμία συνταγή με συγκεκριμένα έργα στην ελευθερία, τα συγκεκριμένα έργα ανήκουν στον χώρο της ηθικής!»

Η ελευθερία είναι κάτι το ζωντανό. Είναι χωρίς όρια και χωρίς περιορισμούς, εξαναγκασμούς ή υποχρεώσεις. Ο Ellul ρωτάει «ακούγεται αυτό μήπως ως αντι-νομικό;». Η απάντηση είναι απλή: «είναι η Χάρη του Θεού!». Πολλοί Χριστιανοί ίσως να φοβούνται τις ευθύνες και γενικά το μεγάλο «ρίσκο» της ελευθερίας, αλλά δεν έχουν άλλη επιλογή καθώς έχουν κληθεί να εκφράσουν την ελευθερία του Πνεύματος σε έναν κόσμο που είναι υποδουλωμένος από την τεχνιτή ανάγκη του κάθε λογής νόμου. Ο Ellul προτρέπει όλους τους Χριστιανούς να κάνουν το «κβαντικό άλμα» της ελευθερίας: «Έχεις ελευθερωθεί. Έχεις κληθεί να είσαι ένας ( ελεύθερος ) άνθρωπος ενώπιον του Θεού μέσα στον κόσμο. Πρέπει όμως να αποφασίσεις απο μόνος σου τί πρέπει να κάνεις. Δεν μπορώ εγώ, ή κάποιος άλλος άνθρωπος να σου πεί τι να κάνεις»

Πάντα η Χριστιανική διδασκαλία επάνω στο ζήτημα της πνευματικής ελευθερίας παρεξηγείται από ανθρώπους που επιμένουν να αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα μέσα από τα διαστρεβλωμένα μάτια της ανθρώπινης «ανάγκης». Δεν κατηγόρησαν τον Απ. Παύλο ότι έδινε στους Χριστιανούς την άδεια να αμαρτάνουν επειδή τους έγραφε ότι δεν βρίσκονταν κάτω από νόμο αλλά κάτω από την Χάρη του Θεού; Έτσι και σήμερα ο «ειρηνικός αναρχισμός» που εκφράζεται στη σκέψη Χριστιανών όπως ο μακαρίτης πλέον Ellul, κινδυνεύει να παρερμηνευθεί. Πάντα η ιδέα της Χριστιανικής ελευθερίας θα διαστρεβλώνεται, εφόσον παραμένει στον κόσμο η ψευδαίσθηση της αμαρτίας.

Προλαβαίνοντας τυχόν παρανοήσεις, ο Ellul διευκρίνησε ότι ενώ η Χριστιανική ελευθερία (όχι ασυδωσία) είναι εντελώς απεριόριστη, εντούτοις δεν είναι χωρίς κάποια κατεύθυνση ή προορισμό. Η κατεύθυνση της Χριστιανικής ελευθερίας παραμένει πάντα ως αγάπη προς τον πλησίον και προς τον Θεό ενώ ο προορισμός της δεν είναι άλλος από την δόξα του Θεού και την τελική ( κατα χάριν ) θέωση του κάθε ανθρώπου. Και πάλι ο Ellul θέτει ως τέλειο παράδειγμα Χριστιανικής ελευθερίας την ελευθερία του ίδιου του Θεού, ο οποίος άν και απεριόριστα ελεύθερος, εντούτοις είναι πάντα «ο ίδιος» και παραμένει πιστός στον χαρακτήρα Του και στην φύση Του. Αυτή η μεγάλη ελευθερία του Θεού μεταφέρεται και στους Χριστιανούς, οι οποίοι μπορούν να εκφράζουν το Πνεύμα Του, «είτε είναι φιλο-Μοναρχικοί είτε είναι Κομμουνιστές, είτε αντιρρησίες συνειδήσεως είτε στρατιωτικοί, είτε ερμηνεύουν τις Γραφές κυριολεκτικά είτε τις απομυθοποιούν εντελώς, εφόσον βέβαια συνεχίζουν να ενεργούν ελεύθερα και να επιλέγουν αβίαστα τον τρόπο με τον οποίον εκφράζουν την ελευθερία του Χριστού»

Ο Ellul συνέστησε στους Χριστιανούς να «ενεργούν τοπικά» αλλά να «σκέφτονται οικουμενικά» και να βλέπουν πάντα την «μεγάλη εικόνα». Με τον τρόπο αυτό μπορούν οι Χριστιανοί ως ελεύθερα άτομα να συμβάλλουν στην εξάπλωση του Χριστιανικού πνεύματος σε έναν κόσμο που το έχει ανάγκη όσο ποτέ άλλοτε. Ενεργώντας με αυτόν τον τρόπο «οι Χριστιανοί ξεκινούν επαναστατικές πράξεις οι οποίες υπονομεύουν τις υποδουλωτικές ανάγκες του «συστήματος». Η ατομική, και η τοπική συμμετοχή των Χριστιανών στην ειρηνική αυτή επανάσταση εναντίον του «συστήματος», είναι η μόνη πραγματική αντίθεση στην κολλεκτιβιστική και ισοπεδωτική κοινωνία. Με άλλα λόγια όλοι αυτοί οι φανατισμένοι Χριστιανικοί όχλοι που παρατηρούνται στην Ελλάδα κάθε φορά που οι παπάδες ξεσηκώνουν τον κόσμο για να «στείλουν μηνύματα» στην κυβέρνηση, δεν ενεργούν καθόλου Χριστιανικά, όχι μόνο επειδή είναι φανατισμένοι, αλλά και επειδή ενεργούν «σύμφωνα με τα στοιχεία του αιώνα αυτού».

Η ταυτότητα και ο ρόλος της Εκκλησίας

Όσον αφορά την Eκκλησία, ο Ellul την διαχώρισε ως έννοια από τους διάφορους εκκλησιαστικούς οργανισμούς/θεσμούς τους οποίους αναγνώρισε απλά ως μία ακόμα μορφή της τεχνητής πραγματικότητας και ως αναπόσπαστα στοιχεία του «συστήματος». Άν και ο ίδιος ήταν αναμεμειγμένος με κάποια οργανωμένη εκκλησία ( Reformed Church of France ), δεν άργησε να καταλάβει ότι όλοι οι θεσμοί αυτοί στην ουσία δεν αποτελούν την Εκκλησία, αλλά στην καλύτερη περίπτωση ένα είδος παραεκκλησιαστικών οργανώσεων ή συλλόγων ( clubs ) που άλλες φορές οφελούν και άλλες φορές βλάπτουν το σύνολο των πιστών ανθρώπων, «των ζώντων λίθων», οι οποίοι είναι η πραγματική Eκκλησία. Με άλλα λόγια, ο Ellul αναγνώρισε ως Εκκλησία μονάχα τους πιστούς ( ανεξαρτήτου δόγματος ή εκκλησιαστικής θέσης ), οι οποίοι ως σύνολο αποτελούν το σώμα του Χριστού, το οποίο αποτελείται από άτομα και όχι από θρησκευτικά συστήματα. Εκκλησία δεν είναι κάποια οργανωμένη εκκλησία όπως Καθολική, Αγγλικανική ή Ορθόδοξη. Οι οργανισμοί/θεσμοί αυτοί δεν διαφέρουν καθόλου από άλλου είδους θεσμών, όπως πολιτιστικοί συλλόγοι, κοινωφελείς οργανισμοί, πολιτικά κόμματα κλπ, οι οποίοι λειτουργούν σύμφωνα με τα στοιχεία και τις διαδικασίες του αιώνα αυτού. Έχουν την ιστορία τους, τις ιεραρχίες τους, τις παραδόσεις τους, τους κανόνες και τους κανονισμούς τους, τα καταστατικά τους άρθρα, τις γραφειοκρατίες τους, τις μικροπολιτικές τους, τα ταμεία τους, τις διαδικασίες τους, κλπ. Όλοι αυτοί οι θεσμοί έχουν τα πρωτερηματά τους και τα μειονεκτηματά τους.

Η Εκκλησία του Χριστού αντίθετα, είναι το σύνολο των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο που έχουν «Πνεύμα Χριστού». Ως Σώμα Χριστού, όλοι οι πιστοί καλούνται να ενσαρκώσουν το Πνεύμα Του στον κόσμο. Οι πιστοί μπορούν να απολαμβάνουν ο ένας την «κοινωνία» του άλλου μέσα σε οποιοδήποτε πλαίσιο, είτε ατομικά, είτε συλλογικά, είτε σε σε οργανωμένες εκκλησίες, σε κοινότητες, σε κοινόβια, σε αδελφότητες, κλπ. Φυσικά οι πιστοί, στην πλειοψηφία τους, ανήκουν σε κάποια θρησκευτική οργάνωση που συγκαταβατικά μπορεί να ονομάζεται «Εκκλησία», αλλά αυτό δε σημαίνει ότι δεν ανήκουν στο ευρύτερο σώμα του Χριστού. Οι μόνοι περιορισμοί που υπάρχουν στην επικοινωνία μεταξύ των πιστών όλου του κόσμου είναι τα τεχνητά δογματικά τείχη των οργανωμένων εκκλησιών. Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει κανένας περιορισμός στην πνευματική επικοινωνία μεταξύ των Χριστιανών. Αμαρτία δεν είναι η συμπροσευχή μεταξύ Χριστιανών διαφορετικών δογμάτων. Αμαρτία είναι η άρνηση της συμπροσευχής εξαιτίας δογματικών, εκκλησιαστικών ή άλλων διαφορών.

Ο Ellul εξήγησε ότι «η θεσμοθετημένη/οργανωμένη εκκλησία δεν είναι το Σώμα του Χριστού. Στην πραγματικότητα είναι ακριβώς το αντίθετο». Συμφωνώντας με τον Karl Barth διαχώρησε και έθεσε σε αντίθεση την αποκάλυψη του Θεού εν Χριστώ με την κάθε είδους θρησκεία. Έγραψε ότι «η θρησκεία είναι ένα φυσικό φαινόμενο» και ένα μέρος της τεχνητής ανάγκης της «πεσμένης» ανθρωπότητας. Η θρησκεία παίζει απλά έναν κοινωνιολογικό, έναν ψυχολογικό και έναν φυσικό ρόλο στην γενικότερη προσπάθεια των ανθρώπων να κρατήσουν την κοινωνία σε ενότητα και συνοχή, και να της δώσουν ένα είδος νοήματος και ασφάλειας. Η θρησκεία αναπόφευκτα εξελίσσεται σε έναν γραφειοκρατικό μηχανισμό που σκλαβώνει τους ανθρώπους, απαιτώντας από αυτούς έναν στατικό κονφορμισμό σε συγκεκριμένους κώδικες συμπεριφοράς.

Η ( κάθε ) επίσημη εκκλησία συνέχεια «υπόσχ&ppsilon;ται ότι θα ελευθερώσει τους ανθρώπους, αλλά τις περισσότερες φορές τους υποδουλώνει και τους κατασυντρίβει». Ιστορικά, η ( κάθε είδους ) επίσημη εκκλησία έχει αποδειχτεί εχθρός της αλήθειας και υπηρέτης της «τεχνητής ανάγκης», της καταδυνάστευσης και της καταπίεσης των λαών. Η αποκάλυψη του Χριστού όμως είναι μία δυναμική επένδυση της Θεϊκής ζωής μέσα στις ζωές των ανθρώπων, κάτι που είναι εντελώς αντίθετο με την θρησκεία. Δυστυχώς οι Χριστιανοί της κάθε εποχής επαναλαμβάνουν το ίδιο λάθος «καθώς προσπαθούν να μετατρέψουν την Χριστιανική Αποκάλυψη σε Χριστιανική θρησκεία, βάζοντας με το ζόρι την πνευματική πραγματικότητα του Χριστού μέσα σε θρησκευτικά καλούπια, περιοριζοντάς την έτσι σε έναν κοινωνιολογικό ρόλο. Η παραμόρφωση της Αποκάλυψης και της Πίστης σε «Χριστιανισμό», γινόταν εξ αρχής, αλλά τώρα το πρόβλημα είναι πιό σοβαρό εξαιτίας της έντονα «τεχνικής» κοινωνίας. Ο «τεχνικισμός» επιδιώκει να περιορίζει την Αποκάλυψη του Χριστού και να την μετατρέπει σε ένα φονταμενταλιστικό θρησκευτικό σύστημα...».

Λαμβάνοντας όλα αυτά υπ’ όψιν, ο Ellul ( όπως και άλλοι Χριστιανοί στοχαστές ) θεωρεί ως κάτι θετικό το παρατηρόμενο φαινόμενο της συρρίκνωσης των οργανωμένων εκκλησιών της Δύσης: «Η παρακμή της Δυτικής Εκκλησίας μου φαίνεται ως κάτι καλό...». Αυτό υποχρεώνει τους Χριστιανούς να ζούνε μέσα στην αβεβαιότητα και στην αντίφαση. Τους υποχρεώνει να αναμειχτούνε στην κοινωνία προωθώντας το πνεύμα της ελευθερίας υπονομεύοντας παράλληλα το απάνθρωπο «τεχνικό» σύστημα. Οι Χριστιανοί μπορούνε τώρα να είναι το φώς του κόσμου, ξεσκεπάζοντας την προπαγάνδα και τις ψευδαισθήσεις του συστήματος. Οι Χριστιανοί πρέπει πάντα να λειτουργούν ως εικονοκλάστες, γκρεμίζοντας τα είδωλα της τεχνικής κοινωνίας και καλούνται να αμφισβητούν αδιάκοπα οτιδήποτε η κοινωνία ονομάζει «πρόοδο, γεγονότα, αποτελέσματα, επιτυχία, πραγματικότητα, κλπ».

Ο Ellul χαρακτήρισε την ενσάρκωση του Χριστού ως το σημαντικότερο γεγονός της ιστορίας επειδή μέσω αυτής ο Θεός εισέβαλλε στον κόσμο. Η ενσάρκωση όμως δεν σταματάει με τον Ιησού καθώς συνεχίζεται μέσω των Χριστιανών. Η ουσία της Χριστιανικής πίστης είναι αυτή η συνέχιση της ενσάρκωσης του Πνεύματος. «Δεν χρειαζόμαστε προκαθορισμένες διαδικασίες ( τεχνικές ) για Χριστιανικά έργα, αλλά απλά την θέληση να ζήσουμε. Αυτό που έχει σημασία είναι το να ζούμε, και όχι το να πράττουμε. Το τεχνικό σύστημα του κόσμου βασίζεται στην πράξη, στην απόδοση και στην επίδοση αλλά δεν έχει καμμία επιθυμία για την ίδια τη ζωή. Δεν μπορούμε να υπερτονίσουμε τη σημασία του γεγονότος ότι είμαστε πνευματικά ζωντανοί. Αυτή η ζωή είναι η έκφραση του Αγίου Πνεύματος όπως εργάζεται μέσα μας και όπως εκδηλώνεται μέσα από τα λόγια μας, τις συνηθειές μας και τις αποφάσεις μας. Η ανθρώπινη πράξη είναι αποτελεσματική μονάχα όταν είναι γεμάτη από την πληρότητα που δίνει ο Θεός, και άν καταφέρνει οτιδήποτε θετικό το κάνει επειδή ενδυναμώνεται από τον Θεό»

Όλοι θα σωθούν

Ο Ellul παραδέχθηκε ότι η έντονη κριτική που εξασκούσε στο «σύστημα» τον έκανε ίσως να φαίνεται κοινωνιολογικά ως πεσσιμιστής και θεολογικά ως οπτιμιστής, ενώ στην ουσία είναι αισιόδοξος ότι στο τέλος όλα θα πάνε καλά: «Είμαι πεσσιμιστής; Καθόλου. Είμαι πεπεισμένος ότι η ιστορία του ανθρώπινου γένους, όσο και αν είναι τραγική, θα καταλήξει τελικά στην Βασιλεία του Θεού. Είμαι βέβαιος ότι όλα τα έργα των ανθρώπων θα επαναπροσαρμοσθούν στο έργο του Θεού, και ότι ο καθένας από μας, όσο αμαρτωλός και αν είναι τελικά θα σωθεί». Η σωτηρία όλων των ανθρώπων αποτελεί για τον Ellul ως φυσιολογική κατάληξη στο σχέδιο του Θεού και δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά με την απεριόριστη αγάπη του Θεού. Πιστεύει ότι οι Χριστιανοί θα πρέπει επιτέλους να θεωρήσουν την τελική σωτηρία των πάντων ως κάτι το δεδομένο και να αφοσιωθούν περισσότερο στην αποστολή που τους έχει αναθέσει ο Θεός: «Η Σωτηρία είναι καθολική και παγκόσμια επειδή η αγάπη του Θεού αγκαλιάζει όλα τα πλασματά Του. Εάν ο Θεός είναι όντως Θεός και εάν ο Θεός είναι αγάπη, τίποτα δεν θα παραμείνει έξω από την αγάπη του Θεού. Η κόλαση είναι κάτι το αδιανόητο. Η διαφορά μεταξύ του Χριστιανού και του Μή-Χριστιανού δεν έχει τίποτα να κάνει με σωτηρία. Η σωτηρία δίνεται κατα χάριν σε όλους τους ανθρώπους. Οι Χριστιανοί είναι απλά εκείνοι που αναλαμβάνουν από τον Θεό μία συγκεκριμένη αποστολή. Η έννοια του να είναι κάποιος Χριστιανός δεν έχει τίποτα να κάνει με το να φροντίζει για την ατομική του σωτηρία, αλλά έχει να κάνει με το να συμβάλλει στην αλλαγή της ανθρώπινης ιστορίας»

Ο Ellul δεν επιτρέπει στους Χριστιανούς να μιλάνε για «χάρη του Θεού» όταν την περιορίζουν μονάχα σε κάποια ομάδα σωσμένων, επειδή κάνοντας κάτι τέτοιο διαστρεβλώνουν την ίδια την ιδέα της χάρης, η οποία σε περίπτωση που δεν σωθούν όλοι οι άνθρωποι παύει να είναι χάρη. Γράφει: «Η Σωτηρία είναι πάντα για όλους μέσω της Χάρης. Όλοι οι άνθρωποι συμπεριλαμβάνονται στην Χάρη του Θεού. Δεν μπορεί να υπάρξει θεολογία Χάρης χωρίς Παγκόσμια Σωτηρία». Αλλού προσθέτει: «Είναι αδιανόητο ότι ο Θεός που προσφέρει τον εαυτό Του, μέσω του Υιού Του, για να μας σώσει, να έχει δημιουργήσει ανθρώπους οι οποίοι προορισμένοι να είναι παντοτινά κακοί και καταραμένοι... Εν Χριστώ και μέσω του Χριστού είναι προορισμένοι να σωθούν όλοι οι άνθρωποι»

Στην βιογραφία που έγραψε για τον Ellul, ο Fowler καταλήγει: «Ο Ellul έχει πολλούς θαυμαστές αλλά και πολλούς πολέμιους. Είναι τόσο αμφιλεγόμενος που δεν επιτρέπει την ουδετερότητα σε όσους κρίνουν τα λόγια του. Αυτό που εκνευρίζει του Χριστιανούς της Δύσης περισσότερο είναι η επιμονή του Ellul στο να αρνείται να δώσει κάποια συγκεκριμένη φόρμουλα ή οδηγό συμπεριφεριφοράς. Αρνείται να δώσει έτοιμες, πακεταρισμένες απαντήσεις σε ηθικά και άλλα ζητήματα επειδή θεωρεί κάτι τέτοιο ως άλλη μία μορφή της ‘τεχνικής’... Ο Ellul προκαλεί όλους εμάς τους Χριστιανούς να βεβαιωθούμε ότι η οποιαδήποτε θεολογία μας πάντα εξυπηρετεί κάποιο πρακτικό, υπαρξιακό, κοινωνιολογικό ή ηθικό σκοπό. Ως Χριστιανοί θα πρέπει να αναπτύξουμε ένα μοναδικό τρόπο, έναν δικό μας τρόπο ζωής που να κάνει τη διαφορά στον κόσμο που ζούμε». Ο ίδιος ο Ellul γράφει: «Αρνούμαι να κατασκευάσω κάποιο σύστημα σκέψεως, ή να προτείνω κάποιες Χριστιανικές ή προ-κατασκευασμένες κοινωνικο-πολιτικές λύσεις στα προβλήματα του κόσμου. Θέλω μονάχα να ενθαρρύνω και να δείξω στους Χριστιανούς πώς να κάνουν επιλογές και πώς να σκέφτονται από μόνοι τους για το νόημα της Χριστιανικής ζωής και την συμμετοχή τους στον μοντέρνο κόσμο» ( 2 )

Υποσημειώσεις

1. A Synopsis and Analysis of the Thought and Writings of Jacques Ellul ©2000 by James A. Fowler

2. ο.π

Index