Παγκόσμια Αποκατάσταση: η Χρυσή παράδοση των πατέρων
του Νικήτα Μπάλλα
5. Οι Αλεξανδρινοί πατέρες
Οι θεολογικές αντιλήψεις του Κλήμη τις οποίες διδάχθηκε από τον δάσκαλό του τον Πανταίο, καθώς και από τον Αθηναγόρα και τους άλλους προγενέστερους πατέρες, μέχρι και τους ίδιους τους αποστόλους, παραδόθηκαν αναλλοίωτες στον Ωριγένη και άλλους μεταγενέστερους Αλεξανδρινούς - και όχι μόνο - πατέρες μέχρι τον Δίδυμο ( 395 μ.Χ ), ο οποίος ήταν και ο τελευταίος ‘πρύτανης’ της μεγαλύτερης θεολογικής σχολής των τριών πρώτων αιώνων της Χριστιανοσύνης…
Η φημισμένη θεολογική σχολή της Αλεξάνδρειας
Κατά τη διάρκεια των πρώτων Χριστιανικών αιώνων η Αλεξάνδρεια ήταν το παγκόσμια αναγνωρισμένο κέντρο μάθησης. Η φημισμένη βιβλιοθήκη της πόλης αυτής φιλοξενούσε τουλάχιστον 400.000 τόμους, ίσως και 700.000. Από όλες τις γωνιές του τότε κόσμου συνέρεαν αναζητητές της αλήθειας και της γνώσης. Όλες οι μεγάλες πνευματικές σχολές, φιλοσοφικά ρεύματα και θρησκείες έδιναν εκεί το δικό τους αγώνα για επιβίωση και αναγνώριση. Στη δύσκολη αυτή πνευματική αρένα αγωνίσθηκε και η νέα θρησκεία του Χριστιανισμού. Εκεί ο Χριστιανισμός είτε θα εδραιωνόταν είτε θα έσβηνε. Στο πεδίο αυτό λοιπόν ο Χριστιανισμός κατάφερε να επιβιώσει και να εδραιωθεί επειδή πρόσφερε στους αναζητητές της αλήθειας την μεγαλύτερη ελπίδα που μπορούσε να διανοηθεί ο ανθρώπινος νους, δηλαδή τα καλά νέα ότι η θεότητα «είναι αγάπη» και ότι η αγάπη αυτή καθοδηγεί ολόκληρο το σύμπαν στην τελειότητα και τη θέωση. Κυρήττοντας έναν τέτοιον Θεό κατόρθωσαν οι Αλεξανδρινοί Χριστιανοί πατέρες να κερδίσουν το σεβασμό των μορφωμένων ανθρώπων της εποχής εκείνης.
Γράφει ο ιστορικός Kingsley: «Σύμφωνα με εκείνους τους πρωτεργάτες Χριστιανούς φιλόσοφους, ένας Θεός που δεν θα έψαχνε μέχρι να βρεί και να αναστήσει μέχρι και το τελευταίο κτίσμα Του, δεν θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως Θεός απόλυτης δικαιοσύνης, δύναμης και αγάπης, και δεν θα ήταν άξιος σεβασμού ή θαυμασμού, ούτε καν φιλοσοφικής ανάλυσης. Οι Αλεξανδρινοί Χριστιανοί δίδαξαν και επεξήγησαν το ευαγγέλιο, κάνοντάς το κατανοητό και εφικτό σε όλα τα κοινωνικά στρώματα. Οι Χριστιανοί αυτοί έκαναν την καλύτερη, ίσως τη μοναδική προσπάθεια διτύπωσης μίας παγκοσμίας κλάσεως φιλοσοφίας η οποία να αγκαλιάζει όλα τα φαινόμενα της ανθρώπινης ύπαρξης... Ως αποτέλεσμα της παγκόσμιας κληρονομιάς που άφησαν παρήγαγαν στις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων σε μετέπειτα γενεές την μεγαλύτερη ηθική βελτίωση που είδε ποτέ ο πλανήτης μας. Οι μαθητές των αλεξανδρινών διδασκάλων όντως εξελίχθησαν σε δίκαιους και καλούς ανθρώπους, πάντα σε αναλογία με την τήρηση των μαθημάτων που διδάχθηκαν...» (1)
Το κέντρο του Χριστιανισμού
Ένας άλλος ιστορικός γράφει: «Η Αλεξάνδρεια ήταν το κέντρο και η μητρόπολη του Χριστιανισμού στους τρείς πρώτους αιώνες. Δυτικά της Αλεξάνδρειας, επικράτησαν αργότερα οι Αφρικανοί Λατίνοι όπως ο Τερτυλιανός, ο Κυπριανός, ο Φήλιξ και ο Αυγουστίνος και μαζί τους επικράτησε στην εκκλησία το δικονομικό πνεύμα του Ρωμαικού Δικαίου. Η ευφυία του Αυγουστίνου, ελεγχόμενη από το πνεύμα αυτό, γέννησε αργότερα τον Καλβινισμό. Ο μελαγχολικός και ακριβολόγος Τερτυλλιανός, ο δυναμικός και αυστηρός Κυπριανός μαζί με τον καταθλιπτικότατο και υλιστή θεολόγο Αυγουστίνο, ο οποίος γέννησε την κόλαση του μεσσαίωνα, έθεσαν σε λειτουργία τις σκοτεινές δυνάμεις που αργότερα διαστρέβλωσαν την Χριστιανική πίστη» (2)
Για να προσθέσει και πάλι ο Kingsley: «Σε μία τέτοια πόλη όπως η Αλεξάνδρεια, με τις βιβλιοθήκες της, με τις διαλέξεις, με τις φιλοσοφικές σχολές, με την θαυμαστή Ιουδαική συναγωγή, με τους σκληροπυρηνικούς αθειστές και με τους βαθυστόχαστους Ανατολίτες μύστες, το Ευαγγέλιο θα ήταν εντελώς ανίσχυρο εάν δεν παρήγαγε διδασκάλους με την ικανότητα να διαλογίζονται στο ίδιο επίπεδο και στην ίδια γλώσσα τόσο με τους «εθνικούς» όσο και με τους Ιουδαίους φιλοσόφους. Στοχαστές τέτοιου επιπέδου θα αρνούνταν να ασχοληθούν με ανθρώπους που αδυνατούσαν να κατανοήσουν τον περίπλοκο τρόπο σκέψης τους, να απαντήσουν στα βασικά τους επιχειρήματα και να τους φέρονται με το χριστιανικό πνεύμα της ευγένειας» (3)
Όπως επισημαίνει και ένας άλλος ιστορικός το κλίμα της Αλεξάνδρειας δε σήκωνε τα φανατισμένα πνεύματα που διακατείχαν ορισμένους πατέρες: «Εκεί όπου ένας Τερτυλλιανός θα ξεσήκωνε μονάχα την οργή και την αγανάκτηση, ο Ωριγένης έφερε στον Χριστό πολλούς μορφωμένους εθνικούς. Από την Αλεξάνδρεια ήρθε η πειστική απάντηση στα αντι-Χριστιανικά επιχειρήματα του Κέλσου... Εκεί ήταν η πηγή της Χριστιανικής θεολογίας. Οι μορφωμένοι εθνικοί έδιναν ακρόαση στον Κλήμη όταν αυτός περιέγραφε τον Πλάτωνα με τα καλύτερα λόγια θεωρώντας τον μάλιστα και ως σε ένα βαθμό θεόπνευστο, ενώ τον Αφρικανό πατέρα ( τον Τερτυλλιανό ) θα τον έβλεπαν ως αμαθή υβριστή όταν περιέγραφε το Σωκράτη ως ‘Αττικό ηλίθιο’ και τον Αριστοτέλη ως 'miserum Aristotelem!'. Τα επιχειρήματα του Τερτυλλιανού όπως ‘είναι πιστευτό επειδή είναι παράλογο και είναι σίγουρο επειδή είναι αδύνατον’ θα προκαλούσαν τα γέλια στους φιλόσοφους της Αλεξάνδρειας ενώ οι Αλεξανδρινοί Χριστιανοί με το μήνυμα της Παγκόσμιας Αποκατάστασης και με τη βοήθεια του Θεού στάθηκαν στο ύψος των περιστάσεων και θριάμβευσαν στην φιλοσοφική αρένα της εποχής τους» ( 4 )
Σίγουρα εάν αντί του Λατινικού πνεύματος είχε επικρατήσει το ελληνικό πνεύμα των Αλεξανδρινών πατέρων η Χριστιανοσύνη δε θα είχε ποτέ μπεί στο σκοτάδι του Μεσαίωνα...
Υποσημειώσεις
Kingsley's Alexandria and Her School
Stanley's Eastern Church, p.49
Matter's Hist. de l'Ecole d'Alexandrie; Kingsley's Alexandria and Her Schools
Farrar's Lives of the Fathers, I, pp. 262, 263